Zdolne dziecko w powszechnym przekonaniu to skarb zarówno dla rodziców, jak i nauczycieli. Praca z nim to sama radość i przyjemność nauczania. Jest w tym dużo prawdy, jednak nauczyciele pracujący na co dzień z takimi uczniami, najlepiej wiedzą, że to również wiele wyzwań, wątpliwości i praktycznych problemów. To także konieczność właściwego rozpoznania i zaspokojenia specjalnych potrzeb edukacyjnych, wspierania, pomocy i motywowania. Poniżej podpowiadamy, jak pracować z uczniem zdolnym i jak pomóc mu w rozwoju oraz jakie metody przy tym obrać.
Szczególnie uzdolniony uczeń – definicja
Szczególnie uzdolniony uczeń to niekoniecznie taki, który odnosi sukcesy w szkole, gdzie wymaga się wszechstronności mierzonej wysoką średnią ocen. Młodsze dzieci o wszechstronnych zainteresowaniach i takie, którym uczenie się zajmuje tak mało czasu, że nie przeszkadza to w rozwijaniu swoich pasji i zdobywaniu świetnych ocen z wielu przedmiotów. W przypadku starszych uczniów, którzy mają już sprecyzowane zainteresowania i chcą całkowicie poświęcić się jednej dziedzinie, spełnienie wysokich wymagań z wielu przedmiotów nie jest już takie proste.
Jak rozpoznać ucznia szczególnie zdolnego?
Co w takim razie oznacza, że mamy do czynienia z uczniem o szczególnych uzdolnieniach? Przede wszystkim jest to odpowiednia sprawność intelektualna (lub artystyczna czy fizyczna) połączona z ciekawością świata i ludzi, dociekliwością i wnikliwością. Zdolny uczeń często ma ukierunkowane uzdolnienia i pasje oraz rozległą wiedzę dotyczącą interesujących go dziedzin nauki. Uczy się łatwiej i szybciej od innych, ma świetną pamięć, ciekawe, oryginalne pomysły i potrafi oderwać się od utartych schematów. Podstawową cechą charakterystyczną dla uczniów zdolnych jest ich nadzwyczaj sprawne funkcjonowanie w sferze poznawczej. Można wymienić tutaj takie cechy charakterystyczne tych uczniów jak:
- szybkie zapamiętywanie, prawidłowe kojarzenie i rozumowanie,
- ciekawość świata i ludzi,
- bystrość obserwacji otoczenia,
- dociekliwość, zadawanie dużej ilości pytań,
- szeroki wachlarz zainteresowań, dużo wiadomości pozaszkolnych, niekiedy ukierunkowane uzdolnienia i pasje,
- przyjemność w wykonywaniu zadań umysłowych, umiejętność skupienia uwagi przez długi okres czasu na tym, co je interesuje,
- bogata wyobraźnia, ciekawe oryginalne pomysły,
- potrzeba wyrażania swoich wrażeń, myśli i emocji w różnej formie np. w muzyce, plastyce, w formie pisemnej,
- niezależna postawa, obrona swoich poglądów, pomysłów,
- poczucie humoru.
Czytaj także: Prawa ucznia z zaburzeniami ze spektrum autyzmu
Jak pracować z uczniem zdolnym? Rozbudzanie i podtrzymywanie ciekawości to główne zadanie nauczycieli
Uczniowie zdolni będą potrzebowali dla podtrzymania ciekawości zadań trudniejszych i bardziej złożonych niż pozostali, ale także większej samodzielności w ich rozwiązywaniu oraz znajdowaniu nowych problemów. Na przykład zadania z przedmiotów ścisłych, nauczyciel może różnicować dzieląc uczniów na grupy lub pozostawiając każdemu wybór, którą wersję zadania chce rozwiązać. Najzdolniejszym można też zaproponować samodzielne wymyślanie zadań matematycznych lub pytań do wiersza.
Jak pracować z uczniem zdolnym? Poznaj metody aktywizujące
Nauczyciel powinien stosować na zajęciach różnorodne, aktywizujące ucznia metody pracy, unikając metod podających. Chodzi o to, by uczeń miał możliwość samodzielnie dochodzić do wniosków, żeby nie były one podane mu na „tacy”. Dobrze jest więc stwarzać okazje do formułowania problemów, których rozwiązanie nie jest proste i oczywiste, a próby znajdowania odpowiedzi wymagają większego zaangażowania niż tylko przeczytanie notatki w podręczniku czy wysłuchanie wyjaśnień nauczyciela. Koncentrowanie się tylko na zapamiętywaniu jak największej liczby informacji, skutkuje bowiem tym, że uczniowie nie wykorzystują i nie rozwijają zdolności do kojarzenia, wyciągania wniosków i dedukowania. Tym czego naprawdę potrzebują zdolni uczniowie, jest przede wszystkim intelektualna samodzielność. W miarę jak uczenie się i dowiadywanie coraz bardziej zależy od własnej inicjatywy ucznia, a nie wynika z obowiązku i przymusu, zdobywanie wiedzy sprawia mu coraz większą przyjemność.
Może Cię zainteresować: Czym jest zaburzenie przetwarzania sensorycznego?
Sposobem na pobudzenie zdolnych uczniów do rozwijania zainteresowań i systematycznej pracy będzie też podsuwanie im zadań, problemów lub tematów prac badawczych. Na zaprezentowanie efektów można zaproponować lekcję albo jej część. Jeśli uczeń zobowiąże się do terminowego wykonania pracy przed rówieśnikami, których wybawi od normalnej lekcji i pokaże coś ciekawego, będzie to dla niego dodatkową zachętą do pracy.
Uczeń zdolny jako uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Uczniom o bardzo sprecyzowanych zainteresowaniach warto zapewnić takie warunki do ich rozwijania, żeby zgłębianie wybranej dziedziny nie kolidowało z wypełnianiem podstawowych obowiązków. Zapobiegnie to lekceważeniu i niechęci do wszystkiego, co nie jest pasją młodego człowieka. Ważne jest też, aby osoby zainteresowane daną dziedziną miały ze sobą kontakt. Jedną z najważniejszych zalet kółek przedmiotowych, warsztatów czy obozów naukowych jest spotkanie rówieśników o podobnych zainteresowaniach, dorównujących sobie wiedzą i umiejętnościami. Jest to okazja do porozmawiania z kimś, kto jest partnerem, a nie tylko słuchaczem. Ma podobne problemy, zrozumie urok niezwykłego odkrycia, a do tego jest w podobnym wieku. W grupie zdolnych taki uczeń jest wreszcie zwyczajnym człowiekiem.
Jak motywować ucznia uzdolnionego? Czy rozwiązaniem są konkursy i olimpiady?
Udział w konkursach i olimpiadach to na pierwszy rzut oka dobre rozwiązanie. Mobilizują do nauki i pozwalają szybko zobaczyć rezultaty pracy. Jednak zachęcanie do pracy przez rywalizację ma też złe strony. Start w konkursie nie jest dla zdolnych okazją do zdobycia nowej wiedzy tylko przeciwnie, wiedza jest im potrzebna żeby wygrywać konkursy.
Zobacz także: Jak pracować z uczniem z ADHD?
Niektórzy uczniowie swoje zainteresowania rozwijają z dala od konkursowych zmagań. Nie lubią rywalizacji i nie interesuje ich wygrywanie. Jeszcze inni są nieśmiali i niepewni własnych możliwości, nie mają zdolności do działania pod presją czasu lub odporności na stres. To że uczeń nie lubi konkursów, nie oznacza, że brakuje mu zdolności i zapału do pracy. Innym niebezpieczeństwem jest to, że bardzo zdolni młodzi ludzie, którzy przyzwyczaili się do wygrywania zanim zdążyli się czymś na poważnie zainteresować, mogą uznać, że rozwój to odnoszenie sukcesów. Będą więc wybierać raczej łatwiejsze zadania, ale gwarantujące powodzenie, niż trudne i ciekawe, niosące ryzyko porażki. Nie oznacza to żeby w konkursach nie startować. Trzeba jednak umieć wskazać uczniom te wartościowe, które rozbudzą w nich pasje i skłonią do pracy. Wymagające umiejętności rozumowania, analizowania, wykonywania doświadczeń, różnych form samodzielnej aktywności, a nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości. Należą do nich konkursy polegające na przygotowaniu pracy np. teoretycznej lub doświadczalnej, przypominające prawdziwą pracę naukową. Warto zachęcać do udziału w zawodach drużynowych – pozwalają one uczyć się współpracy co wielu zdolnym jest bardzo potrzebne.
Wsparcie psychologa – zdolni uczniowie a ich samoocena
Zdolni uczniowie często mają niską samoocenę. Patrzą na każdy krok nie z perspektywy postępu jakiego dokonali, ale jak wiele jeszcze muszą dokonać. Są niezadowoleni z własnej pracy, ciągle znajdują w niej braki i niedociągnięcia. Krytyka, wytknięcie najmniejszego błędu, zwłaszcza dla przyzwyczajonych w karierze szkolnej do nieustannych pochwał, bywa wielkim problemem. W takiej sytuacji oceniając pracę ucznia, warto przeznaczyć więcej czasu na rozmowę o niej. Trzeba zaznaczyć, że niedociągnięcia są elementem każdej pracy. Dobrze zatem, gdy źródłem satysfakcji jest sama praca, a krytyczne uwagi pozwalają ją lepiej wykonać. W niektórych sytuacjach warto także zasugerować rodzicom zdolnego ucznia kontakt z poradnią psychologiczno-pedagogiczną.
Poczucie inności jako przeszkoda w życiu społecznym
W grupie uczniów szczególnie uzdolnionych problemy z życiem społecznym zdarzają się stosunkowo często, chociaż oczywiście nie są regułą. Poczucie inności to dla dziecka czy nastolatka duży ciężar. Niezwykłość męczy, a akceptacja i podziw rówieśników są niesłychanie ważne. Uczniowi którego zainteresowania i osiągnięcia odbiegają od zainteresowań i osiągnięć innych, trudno na taką akceptację liczyć. Dodatkowo osiągnięcia w nauce nie wzbudzają uznania rówieśników – fajny jest ten, kto zna połowę szkoły i bryluje w życiu towarzyskim. Stąd u najzdolniejszych może wystąpić poczucie osamotnienia. Niepewność i nieśmiałość w kontaktach z rówieśnikami często odbierane są jako przejaw zarozumiałości. Nauczyciele powinni starać się nie etykietować ucznia jako szczególnie zdolnego. Mówiąc o jego osiągnięciach trzeba zwracać uwagę na wykonaną prace i zainteresowania. Stawiając jako wzór do naśladowania, nie należy mówić o zdolnościach, bo tych przecież nie da się naśladować. Wyróżniać, nagradzać i stawiać za przykład trzeba z umiarem i taktem – ci mniej zdolni czasem musieli włożyć więcej pracy, a rezultat był podobny lub gorszy. Ważne jest również organizowanie pracy zespołowej, kiedy każdy coś od siebie daje, stosownie do swoich możliwości.
Zobacz kurs ORKE Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych w szkole zawodowej – jak z nim pracować.
Przeniesienie ucznia do klasy wyżej
Warto wspomnieć o przenoszeniu zdolnych uczniów, którzy wyraźnie nudzą się na lekcji do starszych klas. Takie rozwiązanie musi być zawsze stosowane ze szczególnym namysłem i w wyjątkowych przypadkach. Na uwadze trzeba mieć rozwój emocjonalny, który często nie nadąża za intelektualnym, a także to, że za kilka lat uczeń może mieć gorszy rok i przestanie sobie radzić. Rozwój dziecka w sferze intelektualnej, jak w każdej innej, jest nieregularny. Ma swoje przyspieszenia, wyhamowania i zastoje, trudno go przewidzieć i zaplanować. Dodatkowo w grę wchodzą takie czynniki jak zdrowie, przeżywane emocje i relacje ze środowiskiem. Po pierwszym poważnym sukcesie niekoniecznie w sposób regularny będą następować kolejne. Okres dorastania to okres prób, błędów i poszukiwań. Tymczasem właśnie najzdolniejsi zmuszani są wtedy do przyjęcia dojrzałych zasad pracy. Ucząc pracowitości i wytrwałości, nie można oczekiwać od ucznia nieprzerwanego pasma sukcesów i wierności dla dotychczasowych zainteresowań. Zdolność przenoszenia uwagi i zainteresowania na pokrewne dziedziny może być właśnie wyrazem intelektualnej otwartości. Mamy nadzieję, że wiesz już, jak pracować z uczniem zdolnym i wiesz, jak takiego ucznia rozpoznać.
