Jak reagować na przemoc w klasie?

Przemoc narusza podstawowe prawa jednostki do zachowania godności osobistej i do życia w poczuciu bezpieczeństwa. U poszkodowanego dziecka powoduje obniżenie poczucia własnej wartości, spadek motywacji do nauki czy alienację społeczną. W skrajnych przypadkach może wywołać poważne problemy w obszarze zdrowia psychicznego i prowadzić do myśli, a nawet prób samobójczych. Zatem jak reagować na przemoc w klasie, żeby pomóc ofierze?

Obowiązkiem szkoły jest zapewnienie każdemu uczniowi bezpieczeństwa na jej terenie. Przemoc rówieśnicza wymaga zdecydowanej interwencji i współpracy wielu osób. O przemocy w klasie powiadomieni powinni być wychowawca, dyrektor, pedagog i psycholog szkolny, rodzice, zarówno sprawcy, jak i poszkodowanego, a także policja, jeśli sytuacja jest poważna.

Interwencja w przypadku zaistnienia przemocy w klasie powinna obejmować pracę ze wszystkimi stronami przemocy – poszkodowanymi, sprawcami i świadkami.

Inni czytali: Jak pomóc dziecku, które stało się kozłem ofiarnym?

Praca z dzieckiem poszkodowanym, ofiarą przemocy klasowej

Wychowawca, który dowiaduje się o sytuacji przemocy w swojej klasie powinien w pierwszej kolejności rozważyć możliwość rozmowy z uczniem, który jest jej ofiarą. Rozmowa taka powinna odbyć się w bezpiecznym miejscu, bez świadków, trzeba też się do niej odpowiednio przygotować. Dziecko może bardzo bać się sprawcy, więc nie będzie chciało powiedzieć o tym, co je spotyka.

W trakcie pierwszej rozmowy o przemocy rówieśniczej należy:

zapewnić dziecko o dyskrecji;
powiedzieć o dostrzeżeniu przemocy, obawach o dziecko i chęci udzielenia mu pomocy;
słuchać aktywnie i uważnie – można zapisywać sytuacje, o których uczeń opowiada;
zadawać pytania otwarte, np. „Opisz jak wyglądała wczorajsza sytuacja, kiedy kolega zniszczył ci książkę”;
nazywać uczucia dziecka które obserwujemy, np. „Myślę, że czujesz się samotny”, „Widzę, że się boisz”;
okazać uczniowi cierpliwość i akceptację, docenić odwagę, że opowiedziało o swojej sytuacji;
uszanować lęk i odmowę wskazania sprawców;
powiedzieć uczniowi, że ma prawo do bezpieczeństwa i że są normy, które go chronią;
zapytać dziecko o jego pomysły na rozwiązanie problemu i zapewnić, że zostanie poinformowane o planowanych w tej sytuacji działaniach.

Czytaj także: Autoagresja u dzieci. Co robić, kiedy dziecko się samookalecza?

Podczas rozmowy należy unikać:

przypisywania dziecku winy za to, co go spotyka;
podważania czy zaprzeczania relacjom dziecka i bagatelizowania jego problemów;
dawania powierzchownych rad typu „Nie zwracaj uwagi na ich zaczepki”, bo dziecko zrozumie, że nie może liczyć na pomoc.

Współpraca z rodzicami poszkodowanego dziecka jest niezbędna. W tym celu wskazane jest, aby wychowawca:

przekazał rodzicom, co wie o sytuacji przemocy i jasno wyraził, że szkole zależy na jej przerwaniu;
wysłuchał, co na ten temat wiedzą rodzice i jakie mają pomysły na rozwiązanie sytuacji;
przedstawił, jakie działania ma zamiar podjąć szkoła i na czym mają polegać, można też poprosić rodziców o pomoc w przedstawionym planie działania – pomoże to uspokoić rodziców i zbudować ich zaufanie do szkoły;
ustalił, jak często i w jaki sposób szkoła będzie informować o swoich działaniach;
przedstawił ofertę pomocy psychologicznej;
uświadomił rodzicom, że istnieje możliwość zgłoszenia zdarzenia na policję, jeśli sytuacja się do tego kwalifikuje.

Należy wziąć pod uwagę, że dziecku poszkodowanemu może być potrzebne doraźne wsparcie. Do takich działań należą:

wsparcie psychologiczne w szkole, w porozumieniu z rodzicami lub w razie potrzeby pomoc specjalistów spoza szkoły;
regularne spotkania z uczniem w celu omówienia, czy podjęte działania przynoszą spodziewane efekty;
jeśli sytuacja jest poważna, ustalenie z uczniem i rodzicami, co dziecko ma zrobić w sytuacji konkretnego zagrożenia.

Działanie długofalowe dotyczące przemocy rówieśniczej

Pełna interwencja powinna zawierać pomysły na to, co zrobić, aby pomóc uczniowi wyjść z roli ofiary i pomóc mu lepiej funkcjonować w grupie rówieśników.

W tym celu wskazane jest:

przywracanie dziecku poczucia sprawstwa – wspólnie znajdowanie pomysłów, jak zmienić jego sytuację w klasie, wyzwalanie inicjatywy, zachęcanie do wymyślania własnych rozwiązań;
ćwiczenie z uczniem asertywnych sposobów reagowania na agresję;
wzmacnianie u dziecka poczucia własnej wartości, np. poprzez dowartościowywanie, pokazywanie jego mocnych stron, umiejętności;
uczenie nawiązywania relacji, zachęcanie do kontaktów z rówieśnikami, np. w pracach grupowych.

Praca ze sprawcą przemocy rówieśniczej

Praca ze sprawcą, to pomoc w zmianie jego niekonstruktywnych zachowań na pozytywne oraz działania dyscyplinujące, których celem jest jak najszybsze przerwanie przemocy. Dziecko poszkodowane musi mieć zapewnione bezpieczeństwo i nie może czekać, aż sprawca zmieni swoje zachowanie, bo jest to proces długotrwały.

Może Cię zainteresować: Jak reagować, gdy jesteśmy świadkami przemocy wobec dziecka?

Zmianę zachowań sprawcy można osiągnąć poprzez:

naukę kontroli złości;
rozwijanie empatii – nauczenie przyjmowania perspektywy innych osób, wczuwania się w sytuację poszkodowanego;
ustalenie jasnego systemu zasad zachowania, stawianie granic, wyciąganie konsekwencji, jeśli uczeń zasady łamie;
pokazanie, jak pozytywnie można realizować potrzebę dominacji, np. poprzez pełnienie ważnych funkcji w klasie – jeśli sprawca za swoją pracę doświadczy uznania rówieśników, trudniej mu będzie wrócić do aspołecznych zachowań;
poświęcenie sprawcy uwagi i zainteresowania, pokazanie że dorośli widzą także jego zalety;
pomoc psychologiczna – szczególnej opieki psychologicznej potrzebują dzieci, u których agresja ma źródło w dysfunkcyjnej rodzinie, np. przemocowej lub alkoholowej.

Ukierunkowana pomoc psychologiczno-pedagogiczna może być udzielana uczniowi, tylko po uzyskaniu zgody rodzica. O potrzebie objęcia dziecka taką opieką powinien rodziców poinformować dyrektor. Jeśli rodzice sprawcy nie współpracują lub współpraca jest pozorowana, należy powiadomić sąd rodziny, który jest uprawniony do wydawania stosownych zarządzeń.

Pierwsza rozmowa ze sprawcą przemocy rówieśniczej:

opisz zdarzenia, fakty o których wiesz i określ swój stosunek do nich;
odwołaj się do obowiązujących norm i zasad, powiedz, które zostały przekroczone;
poinformuj, jaki jest cel rozmowy;
aktywnie wysłuchaj – zadawaj otwarte pytania, nazywaj uczucia;
powiedz, jak jego zachowanie wpływa na dziecko poszkodowane, spróbuj wzbudzić u sprawcy empatię wobec poszkodowanego ucznia;
poszukaj wspólnie ze sprawcą rozwiązań sytuacji, np. sposobów zapanowania nad emocjami;
jeśli uczeń współpracuje, doceń jego wysiłek.

Jak reagować na przemoc w klasie? Na pewno nie da się tego rozwiązać jedną rozmową

Po pierwszej rozmowie konieczne są kolejne spotkania. Mogą to być rozmowy mające na celu sprawdzenie, czy uczeń wdrożył się do zaproponowanych rozwiązań lub postanowień. Jeśli widzimy że tak jest, sprawca stara się zmienić swoje zachowanie i pracuje nad sobą, należy o tym dziecku powiedzieć i wspierać do dalszej pracy. W przypadku, gdy przemoc nie ustaje i sprawca nie zmienia swojego zachowania, informujemy o tym, jakie konsekwencje poniesie, wraz z postawieniem ultimatum. Wychowawca powinien być gotowy na wyciąganie konsekwencji i stosowanie kar wobec ucznia, który łamie umowy i dalej stosuje przemoc. Aby kary były skuteczne muszą być nieuchronne i konsekwentne, stosowane natychmiast po zachowaniu, którego dotyczą. Powinny być też adekwatne do przewinienia, a ich dotkliwość powinna być dopasowana do charakteru dziecka. Stosujemy kary od najmniej do najbardziej dotkliwych.

Aby interwencja była pełna i skuteczna, nie można zapomnieć o pracy ze świadkami przemocy, czyli z klasą.

W kontakcie ze świadkiem oprócz zebrania jak największej ilości faktów ważne jest, aby:

zapewnić ucznia o dyskrecji;
upewnić go, że postąpił słusznie, jeśli zgłosił przemoc w klasie, pochwalić za odwagę;
zapewnić, że to co powiedział pomoże koledze;
nazwać i przyjąć emocje ucznia.

W przypadku wystąpienia przemocy rówieśniczej, każda szkoła powinna wypracować własne procedury postępowania.

Powinny one rozstrzygać:

kto i w jakiej kolejności przeprowadza rozmowy interwencyjne;
gdzie są one przeprowadzane;
jak będzie wyglądała współpraca z rodzicami i jaka będzie ich rola w procedurze interwencyjnej;
jakie konsekwencje będą ponosić sprawcy;
kiedy należy zgłosić sprawę do odpowiednich służb lub organów np. na policję lub do sądu.

Czytaj także: Dlaczego powinniśmy dbać o zdrowie psychiczne i emocjonalne dziecka?

Zapisz się na nasz newsletter i bądź na bieżąco ze wszystkimi treściami na blogu „Temat: Edukacja” >> ZAPISUJĘ SIĘ

Ważne numery telefonów dla osób doświadczających kryzysu psychicznego oraz przemocy domowej i rówieśniczej:

116 111 – Telefon Zaufania dla dzieci i młodzieży

880 70 22 22 – Centrum Wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego

116 123 – Kryzysowy Telefon Zaufania dla osób starszych

800 080 222 – Infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i pedagogów

800 112 002 – Niebieska Linia – ogólnopolski telefon dla ofiar przemocy domowej