Czym jest trauma dziecięca?
Trauma jest doświadczeniem konfrontacji ze śmiercią lub zdarzeniami, które wywołują zagrożenie utraty życia lub zdrowia dziecka. Dotyczą jego samego, bądź bliskich mu osób. Sytuacje te wywołują u dziecka przerażenie i poczucie obezwładniającej bezradności. Zdarzenia traumatyczne mogą mieć różny charakter. Mogą to być jednorazowe, wstrząsające sytuacje o bardzo silnym natężeniu, np. katastrofy naturalne, udział w wypadku, śmierć bliskiej osoby, gwałt. Mogą to być również złe doświadczenia powtarzające się w codziennym życiu dziecka, takie jak doświadczanie przemocy domowej, bycie jej świadkiem lub znęcanie w środowisku rówieśniczym. Skutki takich wydarzeń kumulują się. Każde kolejne złe doświadczenie przypomina o poprzednim i potęguje u dziecka poczucie zagrożenia. Dziecko staje się coraz bardziej wrażliwe i coraz trudniej sobie radzi z każdą kolejną taką sytuacją.
Inni czytali: Przemoc w domu. Jak pomóc uczniowi?
Traumatyczne mogą być dla dziecka również złe doświadczenia z wczesnego dzieciństwa. Są one obiektywnie mniej dojmujące, ale mogące wywołać poważne skutki, jeśli się powtarzają. Są to doświadczenia związane z zaniedbaniem, nieodpowiednią bądź niewystarczającą opieką albo odrzuceniem przez rodzica lub opiekuna. Dla niemowląt i małych dzieci może to oznaczać bezpośrednie zagrożenie życia, ponieważ w tym wieku są całkowicie bezradne i ich biologiczne przetrwanie zależy tylko od opiekunów. Traumatyczne doświadczenia są dla dzieci niszczące nie tylko w czasie, kiedy trwają. Ich konsekwencje w postaci wielu objawów mogą być długo obecne w życiu dziecka. Straszne doświadczenia powracają w postaci uczuć przytłaczających dziecko, problemów oraz dolegliwości fizycznych, które powodują stan niekończącego się cierpienia. Trauma dziecięca odbiera dziecku poczucie bezpieczeństwa, stałości i przewidywalności, a tym samym wpływa destrukcyjnie na jego dalszy rozwój. Utrata zaufania do ludzi – często z najbliższego otoczenia – niszczy ważne, istniejące relacje i utrudnia budowanie przyszłych. Dziecko będąc w stanie ciągłego zagrożenia kieruje swoją energię i aktywność na to by dostrzec niebezpieczeństwo i uchronić się przed nim, a nie na naukę, zabawę czy odkrywanie świata.
Co powinno zaalarmować rodziców, jeśli wiedzą lub podejrzewają, że dziecko doznało traumy?
Uporczywe ponowne doświadczanie wydarzenia traumatycznego w różny sposób – zabawy z odgrywaniem takiej sytuacji lub jej elementów, mimowolne wspomnienia odtwarzane w zachowaniu lub w rysunkach, dotyczące traumy koszmarne sny są wyraźnymi wskaźnikami problemu. Kolejnym sygnałem jest reagowanie silnymi emocjami, np. przerażeniem lub złością na sytuacje, osoby, lub przedmioty przypominające o traumatycznym wydarzeniu.
Może Cię zainteresować: Co niszczy psychikę dziecka? Psycholożka odpowiada
Dziecko jest w stanie ciągłego czuwania i wyczulenia na zagrożenie, reaguje nieadekwatnie mocno na bodźce niespodziewane lub pozornie obojętne. Hałas, zapach lub czyjeś zachowanie mogą wywołać panikę czy agresję. Pojawiają się problemy ze snem – dziecko długo nie może zasnąć lub często się budzi, ma koszmary senne. Zmienia się dotychczasowe funkcjonowanie i zachowanie – dziecko ciche i spokojne może się stać agresywne, a dziecko żywiołowe i radosne – ciche i zalęknione. Występują problemy z nauką, zaburzenia koncentracji i uwagi. Dziecko unika kontaktów z osobami, które do tej pory lubiło lub porzuca aktywności, które wcześniej sprawiały mu przyjemność. Zachowanie dziecka oscyluje między przesadnie uległym i nadmiernie agresywnym. Sprawia wrażenie nieobecnego, odłączonego, zawieszonego. Dziecko chce być zawsze blisko osoby, która daje mu poczucie bezpieczeństwa, nie chce się z nią rozstawać. Występują zachowania regresywne, czyli charakterystyczne dla młodszych dzieci. np. spieszczanie mowy. Pojawiają się objawy psychosomatyczne – np. zmęczenie, bóle głowy, brzucha, wymioty. Wychodzenie z traumy to długi i niełatwy proces. Dzieci potrzebują odpowiedniego wsparcia rodziców i w wielu przypadkach również profesjonalnej pomocy specjalistów – lekarzy i psychoterapeutów. Jeśli zaistnieje taka konieczność, nie należy wahać się ani zwlekać ze zgłoszeniem po tego rodzaju pomoc.
Jak wspierać dziecko, które doświadczyło traumy?
- Maksymalnie ogranicz zagrożenia, poważne zmiany w środowisku dziecka i sytuacje stresowe.
- Zapewnij dziecku bezpieczne miejsce, w którym może pobyć samo, zrelaksować się, jeśli ma taką potrzebę.
- Postaraj się wprowadzić w miarę stały plan dnia. Ustal stałe pory na zadania i obowiązki, zabawę i odpoczynek – zwiększy to u dziecka poczucie stabilizacji.
- Pomóż dziecku w odnalezieniu jego mocnych stron, zdolności i zainteresowań. Jednocześnie staraj się, aby dziecko czuło, że może dokonywać wyborów i mieć wpływ na własne życie. Podniesie to poczucie własnej wartości, które u dzieci po traumie może być znacznie obniżone.
- Zadbaj o aktywność fizyczną dziecka – może to być sport, turystyka, taniec – której towarzyszy bezpieczna atmosfera, kontakt z innymi ludźmi i relacje oparte na współdziałaniu.
- Zadbaj również o to, aby dziecko miało czas na odpoczynek, odprężenie i rozluźnienie. Sen dziecka powinien być odpowiednio długi i niezakłócany czynnikami zewnętrznymi.
- Postaraj się, aby dziecko czuło w tobie wsparcie i wzbudzaj jego zaufanie.
- Pamiętaj, że dotyk, przytulanie, kołysanie, uścisk to naturalne i skuteczne sposoby, którymi możesz ukoić napięcie dziecka.
Opieka i wychowanie dziecka, które doświadczyło traumy, wymaga od rodziców dużego zaangażowania, cierpliwości, siły i odporności psychicznej. Jeżeli czujesz, że walka z konsekwencjami traumy przerasta twoje siły i wpływa negatywnie na samopoczucie psychiczne i fizyczne, nie wahaj się zgłosić po fachową pomoc specjalisty, również dla siebie.
Autor: Maria Kulpa, Psycholog Artykuł napisany w oparciu o publikacje opracowanej w ramach międzynarodowego projektu Trauma-informed Caregivers – Investment to a Better Child Development.
Przeczytaj również: Dlaczego powinniśmy dbać o zdrowie psychiczne i emocjonalne dziecka?
Zapisz się na nasz newsletter i bądź na bieżąco ze wszystkimi treściami na blogu „Temat: Edukacja” >> ZAPISUJĘ SIĘ
