Nauka pisania to bardzo ważny aspekt w edukacji każdego dziecka. Wielu rodziców zastawia się, czy ich dziecko rozwija tę umiejętność w odpowiedni sposób i w odpowiednim tempie. Jakie są zatem etapy nauki pisma ręcznego u dzieci? Na co rodzice powinni zwrócić uwagę i w jaki sposób pomóc dziecku? Ważne, aby naukę umiejętności pisania zacząć jeszcze zanim dziecko pójdzie do szkoły i zacznie kreślić pierwsze literki. Naukę można zacząć bardzo wcześnie i nie chodzi wcale o to, aby wręczyć dziecku kartkę, ołówek i uczyć kreślenia liter. Taki sposób jest dla tak małego dziecka żmudny i zniechęcający.
Rozwój chwytu narzędzia (ołówka, kredki)
Sam chwyt ołówka jest pierwszym znakiem, jak umiejętność pisma ręcznego dziecka się rozwija. Warto, więc zwrócić uwagę na to, w jaki sposób dziecko trzyma kredkę, mazak czy ołówek.
Wiek: 1 do 1,5 roku – chwyt cylindryczny
Kredka lub mazak trzymane są całą dłonią. Aktywny jest tutaj staw barkowy i brak jest mobilności nadgarstka w trakcie ruchu, natomiast przedramię jest uniesione (nie opiera się na stole). Chwyt cylindryczny określany jest mianem „prymitywnego” i zwykle towarzyszy etapowi „bazgrolenia”. Ruchy są zwykle zainicjowane ruchem łokcia lub barku, w które są zaangażowane liczne grupy mięśni. Chwytowi cylindrycznemu towarzyszy mała precyzja.
Wiek: 2-3 lata – grzbietowy chwyt palcowy
Przy chwycie palcowym, dziecko trzyma kredkę wszystkimi palcami z charakterystycznym wyprostem palca wskazującego. Przedramię jest w powietrzu, a za ruch odpowiada staw łokciowy. Ten chwyt jest uznawany za „przejściowy” i jest zwykle obecny, gdy dziecko uczy się kreślenia linii i okręgów. Ruch nadal angażuje wiele partii mięśniowych, ale precyzja jest już większa w porównaniu do chwytu cylindrycznego.
Wiek: 3,5 – 4 lata: statyczny chwyt trójpunktowy (statywowy)
Dynamiczny chwyt statywowy popularnie zwany jest prawidłowym chwytem trójpalcowym. Ułożenie palców wygląda następująco: palec wskazujący i kciuk tworzą chwyt pęsetowy na narzędziu, natomiast palec środkowy służy za podporę tego narzędzia. Przedramię ma już oparcie na stole. Chwyt ten pozwala już na pełną kontrolę. Pojawia się zwykle u dzieci, które uczą się kreślić kształty, takie jak krzyżyk czy kwadrat. Przy rozwoju tego chwytu można zauważyć pierwsze ruchy nadgarstka, który staje się bardziej elastyczny. Dziecko uczy się opierać przedramię na stole, dzięki czemu czuje się coraz bardziej komfortowo i mniej się męczy. Badania pokazały, że niemal połowa trzylatków jest w stanie nauczyć się statycznego chwytu trójpunktowego, a co ciekawe, szybciej uczą się go dziewczynki niż chłopcy.
Wiek: 4,5 – 5 lat: Dynamiczny chwyt trójpunktowy (statywowy)
Jest to rozwinięcie umiejętności trójpunktowego chwytu statycznego. Dziecko uczy się wygodnie układać palce i lepiej stabilizować narzędzie pisarskie. Przedramię i dłoń (od strony małego palca) są wygodnie oparte o stół. Ruch może być wykonywany tylko za pomocą pierwszych trzech palców i nadgarstka. Chwyt dynamiczny pozwala na większą precyzję podczas kolorowania wewnątrz linii albo wewnątrz małych przestrzeni, rysowania większej ilości detali oraz kreślenia liter. Gdy dziecko dobrze nauczy się dynamicznego chwytu trójpunktowego oznacza to, że jest gotowe do nauki pisania. Jeśli dziecko trzyma narzędzie w nieco inny sposób niż przedstawiono, należy pamiętać, że na tym etapie każde dziecko jeszcze eksperymentuje z chwytem i szuka dla siebie najwygodniejszej opcji. Również młode dzieci w wieku od roku do trzech lat, często trzymają w różny sposób różne narzędzia, w zależności od tego, w jakiej są pozycji oraz czy są niskie, wysokie i tego, jaką mają budowę ciała.
Rozwój kreślenia szlaczków przed nauką pisania
Dzieci, jeszcze zanim nauczą się pisać, zaczynają kreślić najróżniejsze szlaczki. Mogą mieć one różne kształty, linie lub kółka. Przygotowują one dzieci do późniejszej nauki pisania liter czy cyfr. Należy zwrócić szczególną uwagę na tę czynność u dzieci, a nie tylko, na nieco późniejszy etap, rozwoju chwytu ołówka. W rozwoju kreślenia szlaczków ważne jest rozróżnienie dwóch pojęć „naśladowania” i „kopiowania”. Naśladowanie oznacza, że dziecko najpierw ogląda demonstrację tego, w jaki sposób nakreślić dany kształt, a następnie samo próbuje to zrobić. W kopiowaniu chodzi o to, że dziecko widzi dany kształt i stara się go samo narysować. Rozwojowo, dziecko najpierw uczy się naśladowania, a później kopiowania. Gdy już wykształci tę drugą umiejętność, jest w stanie używać pamięci wzrokowej i kreślić kształty bez modelu wizualnego.
1 rok – 2 lata
Mazanie: naśladowanie linii pionowych, poziomych, zaokrąglonych szlaczków.
2-3 lata
Naśladowanie krzyżyków, kopiowanie linii poziomych, pionowych oraz okręgów.
3-4 lata
Rysowanie okręgów bez modelu wizualnego.
4-5 lat
Naśladowanie kwadratów, kopiowanie krzyżyków, kwadratów, kształtów, niektórych liter i cyfr. Umiejętność napisania własnego imienia. Rysowanie twarzy z oczami, nosem, ustami. Rysowanie prostych figur ludzkich, składających się z dwóch do czterech części ciała. Kolorowanie wewnątrz okręgów.
5-6 lat
Kopiowanie trójkątów. Pisanie własnego imienia. Kopiowanie większości dużych i małych liter. Narysowanie człowieka (przynajmniej sześciu części ciała).
Przeczytaj także: Inteligencja emocjonalna. Czym jest i jak ją kształtować u dziecka?
