Motywacja jest kluczowym czynnikiem, wpływającym na efektywność i zaangażowanie uczniów w procesie uczenia się. Oddziałuje ona stymulująco, pobudza do wysiłku, sprawia, że dziecko chce się uczyć, bo dąży do celu, który nauka szkolna pozwala mu osiągnąć. Bez odpowiedniej motywacji, bezskuteczny może być nawet najwyższy poziom inteligencji, posiadanie specjalnych zdolności, czy nawet dobrze przygotowany tok nauczania. Z kolei, dzięki silnej motywacji, także mniej zdolnemu uczniowi udaje się pokonać trudności i osiągnąć pożądane wyniki w nauce.
Poznaj również: 9 sposobów na rozwijanie kreatywności u dziecka
Rodzaje motywacji u uczniów
Istnieją różne rodzaje motywacji, a każda z nich wpływa na zachowanie i zaangażowanie uczniów w inny sposób.
Motywacja wewnętrzna
O takiej motywacji mówimy, kiedy człowiek dąży do zaspokojenia swoich własnych potrzeb i w tym celu podejmuje działania. Wykonywana praca wzbogacona jest o sens i wartości. Dostarcza wewnętrznej nagrody, daje poczucie przyjemności i satysfakcji, a to z kolei zachęca do dalszej aktywności.
Poziom motywacji wewnętrznej jest większy u osób z dobrze rozwiniętą samoświadomością. Wiedzą oni co chcą osiągnąć i przy pomocy jakich strategii i metod mogą to zrobić. Wiedzą też, dlaczego wyznaczony cel jest dla nich ważny.
Motywacja wewnętrzna w kontekście nauki nazywana jest motywacją poznawczą. Uczenie się wynika z osobistych zainteresowań, ciekawości otaczającego świata i chęci zrozumienia go. Łączy się z tym poczucie ucznia, że chce zdobywać nowe umiejętności i wiedzę, że jest to dla niego przyjemne i korzystne.
Motywacja zewnętrzna
Występuje wtedy, gdy bodźcem do działania są czynniki zewnętrzne – zwykle jest to chęć otrzymania nagrody lub uniknięcia kary. Człowiek sam nie odczuwa potrzeby podjęcia danej aktywności, ale uważa, że musi coś zrobić lub zachować się w określony sposób w wyniku bodźców zewnętrznych.
W ramach motywacji zewnętrznej możemy mówić o motywacji negatywnej (ujemnej) i pozytywnej (dodatniej).
Motywacja negatywna, to mechanizm opierający się na chęci uniknięcia kar i przykrych konsekwencji. Człowiek działa w sposób oczekiwany przez innych (w przypadku ucznia np. nauczyciela lub rodziców), aby uniknąć kary, złej oceny czy uwagi. Motywacja ta może powodować lęk, który paraliżuje samodzielne działania, inicjatywę i rozwój.
Motywacja pozytywna opiera się na wzmocnieniach dodatnich. Wynikają z niej działania czy zachowania, za które czeka określona nagroda. Ten rodzaj motywacji może łatwo zaniknąć, doprowadzić do tego, że bez nagrody człowiek zaprzestanie podejmowania działań. Jej wadą jest także możliwość uzależnienia się od uznania innych.
Przeczytaj również: Jak uczyć dziecko samodzielności?
Motywacja poznawcza
Dla nauczania szkolnego szczególne znaczenie ma motywacja poznawcza. Dzięki temu, że wpływa ona na zainteresowania, najbardziej przyczynia się do rozwoju umysłowego młodego człowieka.
Nauczyciele i wychowawcy poprzez odpowiednie zabiegi mogą ją u uczniów kształtować, delikatnie pobudzając ich do odpowiednio ukierunkowanych wysiłków. Skuteczność takiego postępowania wynika z tego, że młody człowiek uczy się nie dlatego, że coś zostało mu narzucone, ale że odczuwa określone potrzeby i podejmuje działania, aby je zaspokoić.
Co zrobić, aby obudzić w uczniach motywację wewnętrzną?
- Dbaj o potrzebę autonomii ucznia – zachęcaj do samodzielności, stwarzaj sytuacje do dokonywania wyborów, szanuj odmienne zdanie ucznia.
- Wyjdź naprzeciwko potrzebie kompetencji – wybieraj działania, które będą wymagały od uczniów aktywnego zachowania, dostarczaj konstruktywnych opinii i pozytywnego wsparcia.
- Preferuj działania o charakterze twórczym -zachęcaj do krytycznego, twórczego myślenia.
- Twórz ciekawe i związane z życiem uczniów lekcje.
- Postaw na nieformalną luźną atmosferę – pozwól, aby nauka – także poprzez zabawę – stała się przyjemnością.
- Zapewnij różnorodne i interesujące doświadczenia edukacyjne – wykorzystuj różne źródła wiedzy, technologie, gry edukacyjne, projekty badawcze itp., aby pobudzić ciekawość i pasję w uczeniu się.
- Próbuj wzbudzać w uczniach ciekawość i rozwijać ich zainteresowania. Pragnienie wiedzy i rozumienia dają lepsze i trwalsze efekty niż rywalizacja, chęć pokazania swojej wyższości lub nauka dla oceny czy zadowolenia innych.
- Stwarzaj uczniom szansę realizowania takich celów nauki, jakie są dla nich osobiście ważne.
- Reaguj na potrzeby uczniów – zauważaj brak zrozumienia, zmęczenie, znudzenie, zniechęcenie.
- Ucz, że błędy i niepowodzenia są normalnym etapem na drodze doskonalenia się, a z porażek można wyciągać konstruktywne wnioski.
- Stawiaj na zadania wymagające zróżnicowanych umiejętności
Wykorzystanie motywacji zewnętrznej
Warto po nią sięgnąć, kiedy trzeba wykonać konieczne zadanie czy podjąć aktywność, która nie sprawia uczniowi przyjemności, czy nie leży w obszarze jego zainteresowań – a takich zarówno w szkole jak i w życiu poza nią jest wiele. Pozwoli ona wzbudzić odpowiedni poziom energii, pomocny w wykonaniu takiej pracy.
Zobacz również: Jak kreatywnie spędzać czas z dzieckiem?
Co zrobić, aby obudzić w uczniach motywację zewnętrzną?
- Stosuj pochwały, nagrody i systemy motywacyjne, ale stosuj je ostrożnie, aby uniknąć nadużywania nagród jako jedynego bodźca do nauki, ponieważ może to zmniejszyć wewnętrzną motywację uczniów.
- Ustalaj realistyczne cele, które są dostosowane do umiejętności i możliwości uczniów. Zapewniaj pochwały i uznanie za ich wysiłki i postępy.
- Stosuj klarowne, jawne i konsekwentne kryteria oceniania. Ocena powinna być przede wszystkim rzetelną informacją o stanie przyswojonych wiadomości czy umiejętności. Podniesie aktywność ucznia, jeśli będzie rzetelnie informować zarówno o popełnionych błędach, jak i o poprawnym działaniu. Prawidłowe i mądre ocenianie musi podsumować wysiłek i postępy ucznia, z uwzględnieniem jego indywidualnego rozwoju i możliwości. Taka ocena będzie motywowała zarówno uczniów zdolnych, jak i tych słabszych.
- Zdarza się, że motywem działania jest potrzeba zaakceptowania i uznania przez rówieśników czy nauczycieli. Oferuj uczniom szansę do dzielenia się swoimi osiągnięciami z innymi. Zachęcaj do współpracy w grupach i wprowadzaj elementy zdrowej rywalizacji.
Pamiętaj, że motywacja jest kwestią indywidualną, więc warto poznać swoich uczniów, aby lepiej zrozumieć, jakie czynniki motywacyjne działają najlepiej w przypadku każdego z nich.
Ważne jest, aby zapewnić równowagę między zewnętrznymi motywatorami, a wewnętrzną motywacją. Ostatecznym celem jest rozwinięcie trwałej, wewnętrznej motywacji do nauki i samorozwoju u uczniów, co pozwoli im na długoterminową samodzielną naukę i osiąganie sukcesów.
Inni czytali: Inteligencja emocjonalna dzieci, czyli jak rozwijać kluczowe umiejętności miękkie
