Współczesna szkoła stoi przed wyzwaniem zapewnienia wszystkim uczniom równych szans w procesie edukacyjnym, niezależnie od ich indywidualnych możliwości i ograniczeń. Wraz z rosnącą świadomością społeczną i zmianami w prawodawstwie, coraz większy nacisk kładzie się na edukację włączającą, która zakłada aktywne uczestnictwo dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) w życiu szkolnym. Uczniowie ci wymagają nie tylko wsparcia pedagogicznego, ale także zastosowania odpowiednio dobranych metod i technik pracy, które umożliwią im rozwój na miarę ich możliwości.
Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – czyli kto?
Termin specjalne potrzeby edukacyjne (SPE) odnosi się do uczniów, którzy z różnych powodów potrzebują dostosowania procesu nauczania do ich indywidualnych możliwości, trudności i predyspozycji. Nie jest to jednorodna grupa. Obejmuje ona dzieci i młodzież o zróżnicowanych potrzebach, wynikających zarówno z trwałych, jak i czasowych trudności.
Do uczniów z SPE zalicza się m.in.:
- uczniów z niepełnosprawnościami (np. intelektualną, słuchu, wzroku, ruchu),
- uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (w tym z zespołem Aspergera),
- dzieci z trudnościami w uczeniu się (np. dysleksją, dyskalkulią, dysgrafią),
- uczniów z zaburzeniami emocjonalnymi i społecznymi,
- dzieci przewlekle chore,
- uczniów z trudnościami wynikającymi z niekorzystnych warunków środowiskowych, rodzinnych lub językowych (np. uczniowie z doświadczeniem migracji).
Specjalne potrzeby edukacyjne mogą więc wynikać zarówno z diagnoz medycznych czy psychologicznych, jak i z trudności sytuacyjnych, które wpływają na funkcjonowanie ucznia w szkole. Kluczowe jest dostrzeżenie, że SPE nie są przeszkodą nie do pokonania – odpowiednie wsparcie, indywidualizacja nauczania i stworzenie w szkole przyjaznego, bezpiecznego środowiska pozwalają na rozwój i osiąganie sukcesów edukacyjnych przez każdego ucznia.
Metody i techniki pracy z uczniami z SPE
1. Indywidualizacja nauczania
Polega na dostosowaniu treści, tempa pracy, metod i form nauczania do potrzeb konkretnego ucznia. W praktyce może to oznaczać:
- opracowanie indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych (IPET),
- zmniejszenie liczby zadań, uproszczenie poleceń,
- stosowanie dodatkowych pomocy dydaktycznych.
Przykład: Uczeń z lekką niepełnosprawnością intelektualną ma trudności z rozumieniem złożonych poleceń tekstowych z matematyki. Nauczyciel przygotowuje dla niego uproszczone wersje zadań z jasnymi, krótkimi instrukcjami oraz wykorzystuje graficzne przedstawienie problemu (np. za pomocą rysunku lub schematu). Zamiast pełnych zdań – pytania zamknięte, a do wyboru obrazki lub cyfry.
2. Metody aktywizujące
Uczniowie z SPE lepiej przyswajają wiedzę przez działanie i doświadczenie. Warto stosować:
- burzę mózgów,
- gry dydaktyczne,
- odgrywanie ról,
- pracę w parach lub małych grupach, gdzie łatwiej o wsparcie.
Przykład: Podczas lekcji języka polskiego uczniowie omawiają lekturę, tworząc w grupach komiks ilustrujący wybraną scenę z książki. Uczeń z zespołem Aspergera, który ma trudności z wypowiadaniem się na forum klasy, chętnie angażuje się w rysowanie postaci i dymków dialogowych. W ten sposób uczestniczy aktywnie w zadaniu, mimo ograniczeń w komunikacji ustnej.
3. Metody multisensoryczne
Stosowanie wielu zmysłów podczas nauki zwiększa szanse na zrozumienie i zapamiętanie materiału. Warto zastosować np.:
- metodę Dobrego Startu (Bogdanowicz),
- metodę Glenna Domana,
- ćwiczenia integracji sensorycznej,
- włączenie do zajęć kolorowych pomocy, dźwięków czy ruchu.
Przykład: Podczas nauki alfabetu w klasie I, nauczyciel korzysta z metody Dobrego Startu – dzieci odtwarzają litery palcem po piasku, lepią je z plasteliny i śpiewają krótką rymowankę do każdej litery. Uczeń z dysleksją lepiej zapamiętuje litery dzięki zaangażowaniu kilku zmysłów jednocześnie – dotyku, wzroku, słuchu i ruchu.
Przeczytaj także: Jak pracować z uczniem z ADHD?
4. Techniki wspomagające komunikację
Dla uczniów z zaburzeniami mowy lub autyzmem skuteczne są:
- komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC),
- piktogramy, gesty Makaton,
- tablice komunikacyjne i aplikacje multimedialne.
Przykład: Uczeń niemówiący, z autyzmem, uczestniczy w lekcjach przy pomocy tablicy komunikacyjnej z piktogramami. Nauczycielka zadaje pytania, a uczeń wskazuje odpowiedni obrazek. Podczas zajęć plastycznych samodzielnie wybiera kolory i materiały, wskazując je na planszy. Dzięki temu może aktywnie uczestniczyć w zajęciach i wyrażać swoje potrzeby.
5. Metoda pracy z pozytywnym wzmocnieniem
Podkreślanie sukcesów, nagradzanie wysiłku i postępów, a nie tylko efektów końcowych, zwiększa motywację i poczucie własnej wartości ucznia.
Przykład: Uczeń z ADHD wykonuje zadanie bez przeszkadzania innym przez 10 minut – nauczyciel daje mu symboliczne „punkty zachowania” i pochwałę na forum klasy. Po zebraniu określonej liczby punktów dziecko może wybrać nagrodę (np. 5 minut na rysowanie ulubionych postaci). Dzięki temu wzmacniana jest pożądana postawa i motywacja do pracy.
6. Terapie wspierające proces edukacji
Warto integrować działania pedagogów, terapeutów i psychologów, wykorzystując:
- terapię pedagogiczną,
- terapię ręki,
- zajęcia logopedyczne,
- zajęcia rozwijające kompetencje społeczne.
Przykład: Uczeń z trudnościami grafomotorycznymi (np. zespół napięcia mięśniowego w dłoniach) uczestniczy raz w tygodniu w zajęciach terapii ręki. Ćwiczy m.in. chwyt pęsetowy, malowanie po śladzie, zabawy plasteliną. Nauczyciel w klasie pozwala mu pisać ołówkiem z grubym trzonkiem i korzystać z podkładki antypoślizgowej, co znacznie poprawia jego komfort pracy.
Stosowanie tych metod i technik nie tylko wspiera rozwój uczniów z SPE, ale też wpływa pozytywnie na całą klasę – uczy współpracy, empatii i otwartości na różnorodność. Wspólne działania, w których każdy uczeń może znaleźć swoją rolę i sposób wyrażania się, budują silną i wspierającą społeczność szkolną.
Narzędzia wspierające pracę nauczyciela z dziećmi z SPE
W odpowiedzi na ogromne zainteresowanie tematami wspierającymi rozwój dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, nasze wydawnictwo przygotowało cykl nowych webinariów z serii MAM POMOC, które w wyczerpujący i prosty sposób prezentują skuteczne narzędzia wspierające pracę nauczyciela z dziećmi z SPE.
Obejrzyj retransmisję z pierwszego webinaru: MAM POMOC. Jak budować motywację i pewność siebie u uczniów ze specjalnymi potrzebami
- Poznasz kluczowe wyzwania związane z motywacją u uczniów z różnymi potrzebami edukacyjnymi, barierę motywacyjną oraz profil motywacyjny Reissa.
- Dowiesz się, jak tworzyć bezpieczne i wspierające środowisko uczenia się oraz w jaki sposób ustalać oczekiwania i cele z przykładami.
- Poznasz strategię budowania zaangażowania i redukcji stresu szkolnego.
- Zobaczysz, jak mierzyć postępy uczniów.
- Sprawdzisz, w jaki sposób współpracować z rodzicami w procesie uczenia się.
- Poznasz praktyczne strategie motywacyjne.
Wspólnie odkrywajmy i rozwijajmy talenty każdego ucznia, bo wszystkie dzieci są wyjątkowe!
