W 1951 roku z PZWS wyodrębniono trzy nowe wydawnictwa. W styczniu z działu podręczników zawodowych rozwinięto Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa Zawodowego. W czerwcu z działu podręczników akademickich powstał Instytut Wydawnictw Naukowych, który administracyjnie przemianowano na Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN). W listopadzie odłączono dział kartografii i utworzono Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych (PPWK). 

Dekadę 1945-1955 PZWS zapisał liczbą 200 mln egzemplarzy książek, z czego 89 % stanowiły podręczniki. Szeroki profil wydawnictwa zawierał również literaturę naukową, słowniki, atlasy, mapy. Co trzecia książka opublikowana w Polsce nosiła znak PZWS – największej oficyny edukacyjnej. 

Kiedy na 20-lecie wydawnictwa szukano punktu newralgicznego, to określono go precyzyjnie – „Walka o jakość i terminowość”. I tylko raz publiczność zobaczyła pracowników WSiP w krzywym zwierciadle. We wrześniu 1949 roku w tygodniku satyrycznym „Szpilki” umieszczono rysunek przedstawiający pracowników redakcji z głowami opartymi na łokciach. Podpis: „Oni myślą, myślą, a podręczników nie ma”. Oby się nigdy nie powtórzyło.