Przemoc fizyczna i psychiczna, nadużycia, zaniedbanie, konflikty zbrojne, życie na uchodźstwie – dla dzieci na całym świecie to cierpienie, najczęściej cierpienie w ciszy. Dzieci nie zawsze potrafią wyrazić słowami to co czują, zrozumieć swoje emocje, czasami się boją lub wstydzą. Wołając o pomoc uciekają w zachowania, które mają zwrócić uwagę dorosłych na to, co się z nimi dzieje. Bez wsparcia, zrozumienia i pomocy psychologicznej nie są w stanie poradzić sobie z emocjami i traumami które przeżywają.
Okres trudności emocjonalnych i psychicznych
Kryzys psychiczny u dzieci i młodzieży może być definiowany jako okres trudności emocjonalnych i psychicznych, który prowadzi do znacznego cierpienia i zakłócenia funkcjonowania. To stan, w którym młodemu człowiekowi trudno jest radzić sobie ze stresem lub wydarzeniami życiowymi, co może prowadzić do poważnych konsekwencji dla jego zdrowia psychicznego.
Do najczęściej występujących kryzysów psychicznych należą depresja, lęki i fobie, zaburzenia jedzenia, zaburzenia nastroju, zaburzenia zachowania, takie jak agresja, kradzieże, łamanie norm społecznych i zespół stresu pourazowego (PTSD).
Jakie są przyczyny kryzysów psychicznych?
Oto kilka powszechnych przyczyn kryzysów psychicznych u dzieci i młodzieży:
- Traumatyczne doświadczenia, np. wypadek, śmierć bliskiej osoby, katastrofy naturalne.
- Nadużycia lub przemoc – fizyczna, emocjonalna lub seksualna.
- Problemy w rodzinie, takie jak rozwód rodziców, konflikty między rodzicami, przemoc domowa, zaniedbanie lub brak wsparcia ze strony opiekunów.
- Napięcia szkolne, do których należą wysoki poziom stresu związany z trudnościami w nauce lub nadmierną presją na sukces. Młodzi ludzie mogą odczuwać presję na osiągnięcia, perfekcjonizm lub stawiać sobie nienaturalnie wysokie wymagania.
- Problemy w relacjach z rówieśnikami np. prześladowanie, przemoc rówieśnicza.
- Niektóre choroby neurologiczne lub inne choroby przewlekłe.
- Zmiany hormonalne. Okres dojrzewania może być czasem szczególnie trudny dla wielu młodych ludzi, ponieważ zmiany hormonalne mogą wpływać na ich nastrój, zachowanie i funkcjonowanie psychiczne.
Czytaj także: Autoagresja: co zrobić kiedy dziecko się głodzi lub objada?
Symptomy kryzysu psychicznego
Symptomy kryzysu psychicznego u dzieci i młodzieży mogą być różnorodne i zależą od wielu czynników, w tym wieku, indywidualnych cech osobowościowych oraz przyczyn kryzysu. Niemniej jednak, istnieją ważne sygnały ostrzegawcze, na które należy zwrócić uwagę, bo mogą sugerować, że dziecko lub młody człowiek doświadcza poważnych trudności emocjonalnych.
Należą do nich:
- deprecjonowanie i oskarżanie siebie, poczucie bycia złym, poczucie winy;
- stałe uczucie smutku, beznadziejności, nadmiernego niepokoju lub drażliwości, nagłe zmiany nastroju, np. od euforii do głębokiej rozpaczy;
- ciągłe zmęczenie, niemoc, unikanie wysiłku;
- brak dbałości o siebie, o swój wygląd, higienę;
- negatywne wypowiedzi – o świecie, innych ludziach, o przyszłości;
- problemy ze snem – trudności z zasypianiem, częste koszmary senne lub budzenie się w nocy;
- zaburzenia odżywiania – nadmierny apetyt lub brak apetytu, prowadzące do dużego przyrostu lub utraty wagi ciała;
- problemy w szkole – znaczne pogorszenie wyników szkolnych, trudności w koncentracji, nieobecności;
- problemy z relacjami – dziecko może wykazywać trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami lub dorosłymi, być wycofane społecznie lub nadmiernie agresywne;
- wypowiedzi lub zachowania sugerujące myśli samobójcze, zainteresowanie śmiercią, bólem, poszukiwanie informacji jak odebrać sobie życie, gromadzenie leków, potrzebnych przedmiotów, pisanie listów pożegnalnych;
- silne lęki, fobie lub obsesyjno-kompulsywne zachowania;
- samookaleczanie się, takie jak cięcie się, oparzenia lub inne formy autoagresji, blizny, siniaki, zadrapania, noszenie nieadekwatnych do pogody ubrań, które mają ukryć zadane sobie rany;
- utrata zainteresowań, porzucenie wcześniej ulubionych zajęć lub hobby;
- objawy somatyczne – mogą pojawić się bóle głowy, brzucha lub inne dolegliwości fizyczne, które nie mają oczywistej przyczyny medycznej.
Wszystkie tego typu sygnały i zmiany w dotychczasowym zachowaniu są najbardziej zauważalne przez osoby z najbliższego otoczenia dziecka – rodziców lub opiekunów, a także nauczycieli w szkole.
Inni czytali: Zachowania ryzykowne i autodestrukcyjne u dzieci i młodzieży
Jak zareagować i pomóc uczniowi w kryzysie psychicznym?
Potraktuj zauważone zmiany w zachowaniu ucznia, jako sygnał, że w jego życiu być może dzieje się coś ważnego i trudnego. Do działania powinna zmotywować, np. wiedza o przeżytej przez ucznia traumatycznej sytuacji czy problemach w rodzinie.
Okaż uczniowi zainteresowanie i troskę. Powiedz co zauważyłeś, co cię niepokoi i zapytaj dziecko o to, co przeżywa. Posłuchaj uważnie co ma do powiedzenia, pomóż nazwać emocje i zrozumieć je.
Nie bagatelizuj jego uczuć ani doświadczeń, nie pocieszaj na siłę i nie odwracaj uwagi dziecka od problemu. Może to być odebrane jako brak zrozumienia lub lekceważenie.
Oceń bezpieczeństwo dziecka. Jeśli zauważysz, że uczeń przeżywa bardzo silne emocje, ma poczucie bezsilności i niemocy, jest załamany – oceń na ile jest bezpieczny dla siebie samego, pytaj, jak próbuje sobie radzić z tym, co przeżywa.
Oceń czy uczeń będzie mógł sam poradzić sobie z trudnościami lub czy może liczyć na czyjeś wsparcie.
Podpowiedz alternatywne rozwiązania i zapytaj dziecko co o nich sądzi.
Zachowaj poufność. Ważne jest, aby przestrzegać zasad poufności i nie rozpowiadać prywatnych informacji o uczniu bez jego zgody, chyba że jest to niezbędne do zapewnienia mu odpowiedniej pomocy.
Upewnij się, że uczeń zdaje sobie sprawę z dostępnej pomocy psychologicznej – powiedz o specjalistach w szkole lub poza nią. Powiedz dziecku, do kogo konkretnie może się zgłosić w szkole lub przekaż adresy odpowiednich placówek i numery telefonów zaufania.
Jeśli zachowania dziecka zagrażają jego zdrowiu lub życiu, konieczne będzie poinformowanie odpowiednich osób w szkole – dyrektora, psychologa czy pedagoga a także rodziców lub opiekunów. Pozwoli to znaleźć i zaplanować realne sposoby pomocy – psychologicznej lub psychiatrycznej.
Bądź szczery i powiedz uczniowi, jakie działania podejmiesz w jego sprawie i dlaczego jesteś zobowiązany to zrobić. Daj dziecku, w tej trudnej dla niego sytuacji możliwość współdecydowania, pytając np. kogo z rodziców powiadomić w pierwszej kolejności lub czy chce uczestniczyć w rozmowie.
Zapewnij elastyczność w podejściu edukacyjnym. Jeśli uczestnictwo w zajęciach lub wykonywanie zadań szkolnych jest trudne dla ucznia, dostosuj oczekiwania i tempo pracy do jego obecnej sytuacji psychicznej i emocjonalnej.
Zobacz również: Kiedy należy zabrać dziecko do psychiatry?
Pamiętaj!
Zdrowie psychiczne jest warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka i jego funkcjonowania w społeczeństwie, radzenia sobie ze zmianami, pokonywania trudności i czerpania radości z życia. Udzielając młodej osobie w kryzysie psychicznym emocjonalnej pomocy, możemy uratować jej zdrowie, a nierzadko także życie. Mimo, że często mamy wątpliwości czy nasze działania są prawidłowe, warto a nawet trzeba je podejmować.
Dowiedz się więcej!
Wiele przydatnej wiedzy na ten temat zawiera szkolenie organizowane przez Ośrodek Rozwoju Kompetencji Edukacyjnych ORKE „Dzieci i młodzież z doświadczeniem kryzysu psychicznego – jak reagować, by wspierać i pomagać”, które realizowane będzie już maju 2024.Początek formularza.
