Autoagresja jest ogromnym i bardzo złożonym problemem. Teoretycznie w ludzką naturę wpisana jest troska o samego siebie i chęć przetrwania w dobrym zdrowiu. Co jednak w sytuacji, kiedy coś zaburza ten mechanizm i młody człowiek frustrację i negatywne emocje wyładowuje sam na sobie? Co robić, kiedy dziecko się okalecza? Z całą pewnością należy wtedy reagować. Autoagresja u dzieci ma bardzo różne oblicza. Psychologia definiuje ją jako działanie lub szereg działań mających na celu spowodowanie psychicznej albo fizycznej szkody, jest to agresja skierowana „do wewnątrz”. To pewne zaburzenie instynktu samozachowawczego, które wyraża się tendencją do samookaleczeń, samouszkodzeń zagrażających zdrowiu, a nawet życiu. Osoba autoagresywna z różnych przyczyn atakuje samą siebie, powoduje to oprócz fizycznych obrażeń, również i pogłębienie obecnych już psychicznych problemów.
Co robić, kiedy dziecko się okalecza?
Autoagresja niejedno ma imię. Kiedy widzimy, że dziecko negatywne emocje i nerwy rozładowuje na sobie samym, stykamy się często z różnymi wzorcami zachowań. Możemy spotkać się z autoagresją bezpośrednią (jest to np. bicie, samookaleczenie, samooskarżanie) oraz pośrednią (jednostka wymusza, prowokuje i poddaje się agresji innych). Występuje także podział na werbalną i niewerbalną. Autoagresja werbalna polega na zaniżaniu swej samooceny, poprzez wmawianie sobie własnej małej wartości, częstą krytykę siebie i swojego zachowania. Niewerbalna autoagresja to natomiast uszkadzanie własnego ciała, poprzez zadawanie sobie ran, wbijanie w ciało ostrych przedmiotów, przypalanie się i wszelkie inne formy samookaleczeń. Jak widać, tego rodzaju zachowania mogą być po prostu niebezpieczne.
Skąd biorą się autoagresywne zachowania u dzieci? Czemu dzieci się okaleczają?
Źródła autoagresji należy szukać w jakimś psychicznym urazie. Mogło mieć ono miejsce we wczesnym dzieciństwie, być związane z sytuacją rodzinną (utrata rodzica, złe traktowanie w domu, poniżanie), sytuacją ekonomiczną, bezrobociem, problemami alkoholowymi opiekuna czy też innymi dysfunkcjami (przewlekła choroba, niedojrzałość emocjonalna rodzica). Kiedy dziecko samo robi sobie krzywdę, warto udać się do specjalisty, który ustali, co w danym przypadku zapoczątkowało problemy. Terapia osób autoagresywnych powinna zresztą obejmować nie tylko jednostkę prezentującą ten problem, ale także całą jej najbliższą rodzinę. Najczęściej terapia w takich wypadkach oparta jest na psychoanalizie, która pomaga pacjentowi zrozumieć swoje problemy i to, skąd się one wzięły. Skuteczna bywa również terapia poprzez twórczość, dzięki której pojawia się nowe pole do wyrażania i rozładowywania emocji. Co rodzice i opiekunowie mogą zrobić już w domu, kiedy dostrzegają problem z autoagresją? Najlepiej utrzymywać z dzieckiem kontakty oparte na rozmowach pełnych wzajemnego szacunku i zrozumienia. Dziecko mogące swobodnie komunikować swoje potrzeby z pewnością lepiej poradzi sobie z emocjami.
Widzisz ślady samookaleczania u ucznia? Co zrobić, kiedy dziecko się okalecza?
Jeśli nie jesteś wychowawcą, warto z takimi podejrzeniami zwrócić się do niego. Pierwszym krokiem powinna być rozmowa z uczniem, zorientowanie się, z czego wynika problem. Dobrym wsparciem może być także pedagog szkolny lub pielęgniarka, którzy często mają umiejętności radzenia sobie z tak kryzysowymi sytuacjami. Jeśli sytuacja tego wymaga, możesz zaprosić na rozmowę do szkoły rodziców ucznia. Musisz jednak zwrócić uwagę, czy przypadkiem takie działanie nie pogłębi problemu lub czy to nie rodzice lub opiekunowie prawni są przyczyną takich zachowań.
Czytaj także: Autoagresja: co zrobić kiedy dziecko się głodzi lub objada?
Jeśli zdecydujesz się na rozmowę z rodzicami, masz możliwość zobowiązania ich do konsultacji psychiatrycznej lub psychologicznej dotyczącej dziecka. Przy wielu szkołach działają poradnie pedagogiczno-psychologiczne, które posiadają wyspecjalizowaną kadrę.
Jak rozmawiać z uczniem, który się okalecza?
Przykładowe pytania i stwierdzenia:
- Widzę, że masz ślady po okaleczeniu się. Chcę ci pomóc. Myślę, że z jakiegoś powodu cierpisz.
- Kiedy to zrobiłaś pierwszy raz, a kiedy ostatni? – w ten sposób ustalamy, jak długo trwa zjawisko.
- Jak często to robisz? Czy okoliczności tych zdarzeń są podobne? Opowiedz o tym – w ten sposób wstępnie diagnozujemy przyczyny, aby zaproponować jak najlepsze wsparcie.
- Czy myślałaś/myślałeś zrobić sobie coś więcej? – jest to pytanie o myśli lub plany samobójcze, które często towarzyszą samouszkodzeniom.
- Rozumiem, że to przynosi ci ulgę. Ale nie jest to zdrowe. Poproszę twoich rodziców i zaproponujemy ci rozwiązania. Może masz jakieś propozycje w tym zakresie? Jest ktoś, kto twoim zdaniem mógłby ci pomóc w tej sytuacji? – w ten sposób dowiadujemy się, jakie są zasoby uczennicy lub ucznia oraz informujemy o dalszej procedurze.
Twoją rolą jest zapewnienie bezpieczeństwa
Pamiętaj, że rolą opiekuna lub nauczyciela jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa. Dlatego w sytuacjach kryzysowych reaguj. Korzystaj z pomocy specjalistów i nie lekceważ problemu.
Gdzie szukać pomocy, jeśli dziecko się okalecza?
W przypadku autoagresji warto szukać profesjonalnej pomocy. Gdzie ją znaleźć?
- w poradniach psychologiczno-pedagogicznych;
- u lekarzy psychiatrów;
- u psychoterapeutów.
Specjaliście będą w stanie dotrzeć do przyczyny takich problemów. Możliwe, że będzie konieczna regularna psychoterapia lub farmakoterapia. Trzeba jednak pamiętać, że nieleczone zaburzenia tego typu mogą skończyć się trwałym uszczerbkiem na zdrowiu lub nawet śmiercią.
Ważne numery telefonów dla osób doświadczających kryzysu psychicznego oraz przemocy domowej:
116 111 – Telefon Zaufania dla dzieci i młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę 880 70 22 22 – Centrum Wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego 116 123 – Kryzysowy Telefon Zaufania dla osób starszych 800 080 222 – Infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i pedagogów 800 112 002 – Niebieska Linia – ogólnopolski telefon dla ofiar przemocy domowej
Czytaj także: Przemoc w domu. Jak pomóc uczniowi?
Bądź na bieżąco, zapisz się na newsletter bloga „Temat: Edukacja”.
