Syndrom ofiary u dziecka to zespół objawów charakterystycznych dla dzieci, które są ofiarami przemocy fizycznej bądź psychicznej lub wykorzystania seksualnego.
Na co u dzieci wpływają przemoc i wykorzystanie?
Przemoc i wykorzystywanie wpływają na wszystkie aspekty funkcjonowania dziecka. Zaburzają jego zdrowie fizyczne, rozwój intelektualny, funkcjonowanie emocjonalne i społeczne. Objawy krzywdzenia nie u każdego dziecka będą takie same. Zależą one od wielu czynników, do których należą:
- rodzaj i forma przemocy jakiej dziecko jest poddawane;
- czas trwania i stopień nasilenia przemocy;
- rodzaj relacji dziecka ze sprawcą, jego roli w życiu dziecka;
- wiek dziecka i stopień jego rozwoju;
- indywidualne cechy dziecka, jego osobowość;
- postawa innych osób w otoczeniu dziecka.
Czym jest syndrom ofiary u dziecka?
Najbardziej katastrofalne konsekwencje dla psychiki dziecka ma krzywda doznana ze strony najbliższych, rodziców bądź opiekunów. To właśnie oni powinni zaspokoić najważniejsze potrzeby dziecka – miłości, przynależności, opieki i wsparcia oraz nauczyć zaufania do otaczającego świata. Jeśli tak nie jest, jeśli najbliżsi zamiast opiekować się, krzywdzą, dziecko pozbawione jest możliwości wykształcenia podstawowych umiejętności emocjonalnych i społecznych. Nie ufa ludziom i sytuacjom, czuje że jest bezradne i samotne oraz że nikt nie rozumie jego doświadczeń. Dziecko krzywdzone przez najbliższych nie widzi wyjścia z sytuacji. Nie może od sprawcy uciec ani nie może z nim walczyć. Nierzadko sądzi, że nie zasługuje na pomoc.
Czytaj także: Jak dbać o zdrowie psychiczne dzieci i dlaczego jest ono tak ważne?
Dziecko zaczyna sądzić, że zasługuje na doznawaną krzywdę
Dzieci-ofiary często nie chcą mówić o tym, co przeżywają i starają się utrzymać swoja sytuację w tajemnicy. Dzieje się tak, kiedy sprawca dba o to, aby prawda nie wyszła na jaw i czyni dziecko za to odpowiedzialnym. Straszy jeszcze większa przemocą, grozi karami, wyrzuceniem z domu. Często na dziecko zrzuca winę za to, co się dzieje, mówiąc, że słusznie jest bite czy poniżane. Jest to metoda, która wyrządza największe spustoszenie w psychice dziecka. Zaczyna ono sądzić, że jest złe, nieposłuszne, że sprawia same kłopoty, więc zasługuje na to, co je spotyka. Czasami dzieci chronią swoich rodziców i chcąc zachować ich idealistyczny obraz, biorą winę na siebie. Pomniejszają doznawane krzywdy i wydają się być pogodzone z tym, że są maltretowane. Sądzą, że takie zachowania rodziców są normalne, więc jedynym sposobem na przetrwanie jest bagatelizowanie cierpienia, bólu i upokorzenia.
Efektem może być izolacja
Drugim powodem milczenia jest przekonanie dziecka, że tkwi w nim coś wyjątkowo złego, co prowokuje innych do wyrządzania mu krzywdy. Dziecko sądzi też, że jest jedynym, które spotyka taki los. W efekcie izoluje się od innych, zamyka w sobie, ukrywa emocje, aby inni nie widzieli tego zła, które prowokuje przemoc. Takie przekonania i zachowania często występują u ofiar nadużyć seksualnych. Dzieci krzywdzone mają zazwyczaj niskie poczucie własnej wartości, są przepełnione poczuciem winy, wstydu, gniewu złości i lęku. Dziecko krzywdzone może samo zacząć się okaleczać. Może się zdarzyć, że lęki i napięcia dziecko rozładowuje za pomocą samouszkodzeń. Dzieci bite i wykorzystywane seksualnie, przekonane o swojej winie, karzą swoje ciało, gdyż czują się odpowiedzialne za działania sprawcy. U takich dzieci mogą także wystąpić fobie, nerwice, obniżony nastrój, depresja i próby samobójcze.
Inni czytali: Autoagresja u dzieci. Co robić, kiedy dziecko się samookalecza?
Dzieci cierpią też często na dolegliwości psychosomatyczne, takie jak zaburzenia snu, moczenie się, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, oddechowego, problemy kardiologiczne, wędrujące bóle czy zahamowanie rozwoju fizycznego. W szkole dziecko może mieć problemy z nauką, występują trudności w koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci. Objawy krzywdzenia, które można zaobserwować na ciele dziecka, to siniaki (szczególnie na plecach, udach, ramionach) na różnym etapie gojenia, ślady po oparzeniach, naderwane małżowiny uszne, pozbawione włosów miejsca na głowie, niezaopatrzone rany, złamania palców.
Maska niewidzialności
Dzieci krzywdzone przez najbliższych przenoszą swoje doświadczenia na kontakty z innymi ludźmi, które mogą im się wydawać ryzykowne i zagrażające. Odczuwają lęk i niepewność, zachowują się wrogo lub obojętnie. Chroniąc się przed przemocą, często przybierają maskę osoby niewidzialnej, bo tylko wtedy mogą czuć się bezpieczne. Charakterystyczne jest u takich dzieci zasłanianie twarzy, w odpowiedzi na przyjazne wyciągnięcie ręki przez inną osobę. Dziecko, które boi się skrzywdzenia, woli utrzymywać dystans z otoczeniem. Może to robić okazując wrogość i niedostępność, tak jakby chciało powiedzieć „Nie dam się skrzywdzić, uprzedzę twoje złe zamiary, zaatakuję”. Bycie agresorem daje mu poczucie bezpieczeństwa, gdyż to ono dyktuje warunki. Takie dziecko ma zwiększoną czujność na zagrożenie, charakteryzuje się nadreaktywnością na bodźce, nieufnością i trudnością w regulacji emocji. Lęk redukuje agresją, atakiem na potencjalnego wroga.
Jak reagować na przemoc wobec dzieci? Konsekwentnie
Na przemoc wobec dzieci trzeba reagować. Dziecko krzywdzone to dziecko samotne i bezradne w swoim cierpieniu. Nie jest w stanie samo sobie pomóc i najczęściej jest całkowicie zależne materialnie i emocjonalnie od swojego oprawcy.
Może Cię zainteresować: Jak pomóc dziecku, które stało się kozłem ofiarnym?
W takiej sytuacji pierwszym krokiem powinien być kontakt z pedagogiem szkolnym. Jeśli rozmowy na linii nauczyciel-pedagog-rodzic nie działają, sprawę można skierować do sądu rodzinnego, a także zawiadomić lokalny ośrodek pomocy społecznej. Warto takiemu dziecku przekazać także kontakt do Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, która prowadzi Infolinię dla dzieci, które doświadczają przemocy. Fundacja oferuje także pomoc prawną.
Ważne numery telefonów dla osób doświadczających kryzysu psychicznego oraz przemocy domowej:
116 111 – Telefon Zaufania dla dzieci i młodzieży 880 70 22 22 – Centrum Wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego 116 123 – Kryzysowy Telefon Zaufania dla osób starszych 800 080 222 – Infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i pedagogów 800 112 002 – Niebieska Linia – ogólnopolski telefon dla ofiar przemocy domowej
