Włączenie dziecka z autyzmem w środowisko szkoły ogólnodostępnej, to często wyzwanie, zarówno dla nauczycieli, jak i dla samego ucznia. Potrzeby takich dzieci mogą być bardzo różne, bo każda osoba z autyzmem jest wyjątkowa – ma swoje indywidualne cechy, poziom funkcjonowania oraz inny stopień autyzmu. Jednak istnieją pewne wspólne cechy, które często z większym lub mniejszym nasileniem u osób autystycznych występują.
Do najczęstszych cech osób autystycznych należą nich m.in.:
- potrzeba stałości,
- potrzeba przewidywalności i klarownej struktury w codziennym życiu,
- niechęć do zmian,
- trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
- trudności w korzystaniu z kontekstu i integrowaniu informacji.
Harmonogram, rutyna i jasne instrukcje mogą zminimalizować stres i dezorientację oraz pomóc w zapewnieniu uczniowi poczucia bezpieczeństwa.
Jednym z kluczowych elementów pracy z uczniami z autyzmem, jest przekazywanie jasnych instrukcji i poleceń, które ułatwią mu zrozumienie i wykonywanie zadań.
Przeczytaj również: Jak pracować z uczniem ze spektrum autyzmu?
Wskazówki w zakresie komunikacji
Krótkie, zrozumiałe i konkretne wskazówki: używaj prostego i klarownego języka. Unikaj skomplikowanych wieloznacznych słów, nadmiaru środków stylistycznych, dygresji, metafor, skrótów myślowych, parafrazowania poleceń czy długich zawiłych zdań. Skup się na istocie przekazu.
Konkretne opisy: w instrukcjach powinno być dokładnie opisane, czego się od ucznia wymaga. Nie pozostawiaj miejsca na niejasności. Na przykład, zamiast powiedzieć „Proszę zrób zadanie”, powiedz „Proszę narysuj trójkąt na kartce.”
Wizualne wsparcie: wizualne narzędzia, takie jak obrazki, ikony, karty zadań lub tablice harmonogramu, mogą pomóc w zilustrowaniu instrukcji. Ułatwiają one zrozumienie i zapewniają dodatkowy sposób komunikacji.
Gesty i mowa ciała: mogą one pomóc w ułatwieniu zrozumienia instrukcji. Na przykład, możesz pokazać, jak wykonać zadanie, używając gestów.
Konkretne komunikaty werbalne: unikaj ogólników i nieprecyzyjnych słów. Zamiast mówić „zrób to szybko”, powiedz „proszę, przeczytaj to zdanie i odpowiedz w ciągu 5 minut”.
Czytaj także: Prawa ucznia z zaburzeniami ze spektrum autyzmu
Wskazówki dla nauczycieli podczas lekcji
Dokładne przedstawienie oczekiwań wobec ucznia: wyjaśnij dokładnie czego od ucznia oczekujesz. Jeśli jest to zadanie domowe, projekt czy zadanie szkolne, powiedz, co powinno zostać osiągnięte i jakie są kryteria sukcesu.
Zadania dzielone na drobne kroki: rozbij zadania na mniejsze kroki i prezentuj je w kolejności. Uczniowie z autyzmem mogą mieć trudności w rozumieniu wieloetapowych instrukcji, więc podział na kroki ułatwia przyswojenie informacji.
Czas dla ucznia na przetworzenie informacji: daj czas na przetworzenie informacji. Nie oczekuj natychmiastowej reakcji. Po udzieleniu instrukcji daj uczniowi czas na przemyślenie i zrozumienie zadania.
Zachowanie spokoju i cierpliwości: podczas udzielania instrukcji zachowuj spokój i cierpliwość. Daj uczniowi czas na przetworzenie informacji i zadaj pytania, aby upewnić się, że wszystko zrozumiał.
Staraj się utrzymywać spójność w sposobie komunikacji i przedstawiania instrukcji. Ułatwi to uczniowi przewidywanie tego, co się wydarzy.
Dostosowanie instrukcji do indywidualnych potrzeb: przeanalizuj indywidualne potrzeby ucznia i dostosuj instrukcje do jego preferencji sensorycznych i komunikacyjnych. Niektórzy uczniowie mogą potrzebować bardziej szczegółowych instrukcji, podczas gdy inni będą lepiej radzić sobie z ogólnymi wskazówkami.
Monitorowanie reakcji ucznia: obserwuj reakcje ucznia na instrukcje i dostosowuj swoją komunikację na podstawie jego sygnałów. Jeśli widzisz, że uczeń jest zagubiony i czegoś nie rozumie, spróbuj wyjaśnić instrukcję inaczej.
Harmonogramy
Ważnym narzędziem, które może pomóc uczniowi w spektrum autyzmu w zorganizowaniu dnia, a także zrozumieniu jego struktury są harmonogramy. Pokazują one kolejność zdarzeń, które powinny wystąpić w określonym czasie. Wyjaśniają dziecku co się wydarzy i że poszczególne czynności mają określony czas wykonania. Harmonogramy pomagają zrozumieć pojęcie kolejności, odpowiadać na oczekiwania i terminy oraz zmniejszają zależność od opiekunów i nauczycieli. Przygotowują także ucznia na zmiany, które mogą wystąpić w ciągu dnia. Tym samym zmniejszają u dziecka poziom lęku i ryzyko wystąpienia trudnych zachowań.
Harmonogramy mogą być proste lub bardziej szczegółowe. Wykorzystuje się je w szkole w różnych miejscach np. w klasie, sali gimnastycznej, w czasie zajęć terapeutycznych.
Tworzenie harmonogramu dla ucznia z autyzmem wymaga uwzględnienia jego indywidualnych potrzeb umiejętności i preferencji. Możemy jednak przyjąć pewne ogólne zasady.
Jak tworzyć harmonogramy?
Harmonogramy mogą mieć formę graficzną lub tekstową. Dzieci w spektrum autyzmu, to w większości wzrokowcy i lepiej rozumieją to co widzą, niż to co słyszą. Dlatego też dobrze sprawdzają się harmonogramy w formie graficznej, zawierające zdjęcia lub rysunki. Są też tacy uczniowie, którzy potrzebują tylko listy tekstowej. Wszystko zależy od preferencji dziecka.
Harmonogram powinien znajdować się w miejscu widocznym dla dziecka. W klasie może leżeć np. na ławce lub znajdować się w piórniku.
Właściwy harmonogram nie powinien być zbyt obszerny, bo zbyt duża liczba zadań może wprowadzić niepotrzebne zamieszanie. Zazwyczaj optymalnym rozwiązaniem będzie nie więcej niż 5 zadań.
Dopasuj harmonogram do indywidualnych potrzeb ucznia. Niektóre osoby z autyzmem, mogą potrzebować więcej czasu na określone czynności lub dodatkowe przerwy. Zapewnienie czasu na relaks i odprężenie zapobiegnie sensorycznemu przeciążeniu.
Inni czytali: Jak pracować z uczniem zdolnym? Jak pomóc mu w rozwoju?
Jak korzystać z harmonogramów lekcji?
Zapewnij dziecku możliwość oznaczania poszczególnych punktów harmonogramu jako ukończonych. Da to uczniowi poczucie spełnienia, a nauczycielowi możliwość sprawdzenia realizacji harmonogramu.
Stosuj się do harmonogramu tak konsekwentnie, jak to możliwe. Przewidywalność jest kluczowa dla wielu osób z autyzmem. Staraj się trzymać ustalonego planu, unikaj niespodzianek i zmian.
Wprowadzaj ostrzeżenia przed zmianami w harmonogramie, jeśli wiesz, że plan może się zmienić. Dodaj takie nieoczekiwane wydarzenie do harmonogramu, aby dać uczniowi czas na przygotowanie się do zmian.
Regularnie oceniaj postępy ucznia i dostosowuj harmonogram w miarę potrzeb.
Chociaż struktura jest ważna, nie zapomnij o byciu elastycznym. Dopuszczaj pewne zmiany, jeśli uczniowi trudno się dostosować do harmonogramu w danym dniu.
