„Żywy organizm, jak roślina, jest złożony i dynamiczny. (…) Większość żywych istot może rozkwitać tylko w określonych warunkach. To samo odnosi się do wszystkich stworzeń i zwierząt, włączając nas. Farmerzy utrzymują się z upraw. Ale to nie oni sprawiają, że rośliny rosną. Nie łączą korzeni, nie przyklejają płatków ani nie kolorują owoców. Roślina rośnie sama. Farmerzy i ogrodnicy stwarzają warunki do wzrostu. Dobrzy farmerzy wiedzą, jakie są to warunki, a źli nie wiedzą. Zrozumienie dynamicznych elementów ludzkiego wzrostu jest tak niezbędne dla podtrzymania ludzkich kultur w przyszłości, jak potrzeba zrozumienia ekosystemów naturalnego świata, od których ostatecznie zależymy.” Ken Robinson[1]
Edukacja włączająca jako odpowiedź na wyzwania współczesności
Przed edukacją włączającą, przed szkołą, w której spotykają się uczniowie o bardzo zróżnicowanych potrzebach, nie ma odwrotu. Badania dowodzą, że z każdym rokiem coraz większa liczba rodziców dzieci z niepełnosprawnościami czy z innymi trudnościami, wybiera jako miejsce nauki swojego dziecka szkołę ogólnodostępną. Celem jest stworzenie możliwości rozwijania się w interakcji ze swoimi rówieśnikami. W środowisku przedszkolnym czy szkolnym, przypominającym dzisiejszy świat, w którym obok siebie funkcjonują i współpracują ze sobą równi, ale różni ludzie. I ta różnorodność jest postrzegana nie jako problem, ale jako zasób i potencjał. Dobry ogrodnik wie, jak tworzyć warunki do wzrostu roślin. Dobry nauczyciel wie, jak tworzyć warunki do rozwoju każdego dziecka. Ma też świadomość, że jego misją nie jest nauczanie przedmiotu, ale nauczanie człowieka. Czy nauczyciele mają tego pełną świadomość? Są gotowi do spojrzenia na swojego podopiecznego nie przez pryzmat etykiety „uczeń ze specjalnymi potrzebami”, a przez filtr „uczeń ze zróżnicowanymi potrzebami, jedyny i niepowtarzalny, unikatowy ze względu na swój potencjał”? Czy potrafią, tak jak ogrodnicy, tworzyć warunki do wzrostu, do aktywności. A także pełnego uczestniczenia dziecka w środowisku szkolnym, a tym samym kształtować jego gotowość do samodzielności, rozwoju swoich kompetencji, aktywności i pełnego uczestniczenia w społeczeństwie i społecznościach, gdy osiągnie już dorosłość? Zmiana podejścia do roli edukacji, zaangażowanie w budowanie włączającej szkoły – „szkoły dla wszystkich”, jak nazwano ją w modelu opracowanym przez MEiN, wymaga znajomości nowych pojęć i terminów definiujących zdrowie, niepełnosprawność, dobrostan, ale także nowych ścieżek wsparcia dla dziecka i ucznia. O to zadbamy podczas szkoleń, które pomogą nauczycielom stworzyć nową jakość w swojej placówce.
Otwórz oczy, czyli ocena funkcjonalna w szkole
„Ocena funkcjonalna jest to dowód zaufania do kompetentnych nauczycieli, kompetentnych specjalistów, czyli nie musi być jakiejś bardzo sformalizowanej procedury, która pozwoli ocenić, czy ta osoba powinna mieć taki poziom wsparcia, czy też inny. Zamiast tego proponujemy reagowanie tu i teraz”. (Tomasz Knopik[1]) Warunkiem trafnego rozpoznania potencjału i trudności ucznia jest obserwacja jego funkcjonowania w naturalnym środowisku – w grupie, w klasie szkolnej, w różnych sytuacjach, jakie napotyka w przedszkolu czy w szkole. Obserwacja ukierunkowana przede wszystkim na jego działania, zachowania i reakcje w kontekście emocjonalno-społecznym. Ocena funkcjonalna to również poszukiwanie czynników mających wpływ na sytuację i kondycję ucznia w szkole – czynników, które mogą albo blokować, albo wzmacniać jego rozwój, jego aktywność i zaangażowanie.
Definicja pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Obowiązująca od 2017 roku w świetle przepisów prawa oświatowego definicja pomocy psychologiczno-pedagogicznej zakłada szerokie, wielokontekstowe spojrzenie. „Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym”[2]. Otwarte pozostają pytania:
- Jak to robić?
- Jakie sposoby rozpoznania można zastosować?
- Jak patrzeć, aby widzieć czynniki istniejące w fizycznej przestrzeni szkoły i klasy, w zachowaniu i postawach rówieśników, w działaniach nauczycieli i wychowawców?
- Jak budować ścieżkę wsparcia każdego ucznia, także tego ze szczególnymi potrzebami, nie czekając na opinię czy orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznej? Jak działać zatem tu i teraz?
Na szkoleniu Edukacja włączająca, czyli jak tworzyć szkołę dla każdego ucznia odniesiemy się do tych kwestii, podając praktyczne przykłady dostępnych, prostych narzędzi ułatwiających obserwacje funkcjonowania uczniów, towarzyszące codziennej pracy nauczyciela. Pokażemy, jak tworzyć profil funkcjonalny ucznia, szukając odpowiedzi na pytanie JAK ON SOBIE RADZI?, a nie CO MU „DOLEGA”?
Czytaj także: Jak wielokulturowość w szkole wpływa na edukację dziecka?
Od samego mieszania herbata nie stanie się słodsza, czyli jak budować wsparcie dla ucznia?
Znany aforyzm Stefana Kisielewskiego przypomina przysłowie „Od samego ważenia świnki, świnka nie urośnie”… Ocena funkcjonalna jest przeciwwagą dla „testomanii”, dla kultu diagnoz w szkołach. A także dla programów wsparcia konstruowanych na zasadzie „kopiuj – wklej” z wykorzystaniem wybranych „zaleceń” opisanych w bogatej literaturze przedmiotu (które same w sobie mogą być inspiracją, ale nie mają mocy uniwersalnego zastosowania do każdego ucznia, nawet z grupy pozornie jednorodnej, jaką są na przykład uczniowie z dysleksją, z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnością ruchową, z niepełnosprawnością intelektualną czy uczniowie szczególnie uzdolnieni…). Nierozłącznym elementem oceny funkcjonalnej jest zaplanowanie i wdrożenie działań wspomagających tego konkretnego ucznia. W obszarze, którego wzmocnienie jest najpilniejsze i najważniejsze dla poprawy jego funkcjonowania. W tej konkretnej klasie, w tej konkretnej społeczności szkolnej. Działań krótkofalowych, etapowych, realnych, których efekty da się łatwo monitorować, aby podjąć decyzję czy:
- je zakończyć, gdy przyniosą sukces,
- z nich zrezygnować, gdy okazują się nieskuteczne,
- je wzmacniać i rozszerzać zakres wsparcia o kolejne sfery funkcjonowania ucznia.
Zobacz także: Jak pracować z uczniem z autyzmem?
Indywidualne potrzeby edukacyjne uczniów – odpowiedzią jest edukacja włączająca
„Wzrostu” ucznia nie da się przyspieszyć, nie da się go nagiąć do „powszechnie obowiązujących” norm i standardów. To szkoła, to nauczyciele, wspierani przez szkolnych specjalistów, współpracujący z rodzicami ucznia, dopasowują rytm i tempo wędrówki do realnego, wspólnego celu. Dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia. Ścieżka udzielania uczniowi pomocy to nie wyścig z czasem, to nie realizacja celów nauczyciela. „To jest Wyprawa. To właśnie to oznacza. Tacy różni, co idą”, jak czytamy w opowieściach ze Stumilowego Lasu Aleksandra Milne’a… Szkolenie Edukacja włączająca, czyli jak tworzyć szkołę dla każdego ucznia dostarczy nauczycielom wielu przykładów dobrych praktyk projektowania i realizacji wsparcia ucznia, będąc dla nich swoistym GPS-em podczas Wyprawy. Jedną z „tras”, które przybliżymy praktycznie, będzie uniwersalne projektowanie pracy z klasą zróżnicowaną, czyli stosowanie takich rozwiązań organizacyjnych i metodycznych. które służą każdemu uczniowi, dając mu poczucie akceptacji jego unikatowości, możliwość zarządzania własnym uczeniem się. A także szansę na wykazanie się postępem, sukcesem, wzrostem… Nie czekaj, aż zaskoczą Cię zmiany wpisane w model „Edukacji dla wszystkich”, przewidziane do realizacji na najbliższe kilka lat. Wyjdź im naprzeciw. Spotkajmy się na szkoleniu ORKE Edukacja włączająca, czyli jak tworzyć szkołę dla każdego ucznia – to szkolenie właśnie dla Ciebie! Jeśli chcesz poznać więcej szkoleń z obszaru kompetencji w zakresie organizacji pracy szkoły wejdź na stronę ORKE.
Zapisz się na nasz newsletter i bądź na bieżąco ze wszystkimi treściami na blogu „Temat: Edukacja” >> ZAPISUJĘ SIĘ
Przypisy: [1] Ocena funkcjonalna szansą do rozwoju. Rozmowa red. Marcina Piaseckiego, „Rzeczpospolita”, 28 czerwca 2022 r.: https://www.youtube.com/watch?v=QhyapiNe-qY [online 28.08.2022] [2] t. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1280 ze zm.: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170001591 [dostęp: 26.06.2020] [1] Robinson K., Uchwycić żywioł. O tym jak znalezienie pasji zmienia wszystko. Tłum. Aleksander Baj, Wyd. DAS Polska Jolanta Baj, Element, Kraków 2012, s. 213.
