Historia bankowości centralnej w Polsce

Jednym z głównych zadań banków centralnych jest kreowanie polityki pieniężnej i regulowanie systemu finansowego. W Polsce rolę tę pełni Narodowy Bank Polski (NBP), który chociaż nie prowadzi bezpośredniej obsługi klientów detalicznych, to ma istotny wpływ na ich codzienne życie. Kluczowymi aspektami bankowości centralnej w Polsce są: polityka pieniężna, emitowanie pieniądza, regulacja systemu finansowego, zarządzanie rezerwami walutowymi, udział w międzynarodowych organizacjach finansowych, prowadzenie badań ekonomicznych oraz współpraca z rządem.

Działania NBP mają istotny wpływ na stabilność gospodarki kraju. Każda decyzja – chociażby w zakresie stóp procentowych, przekłada się m.in. na koszty zaciąganych kredytów czy potencjalne zyski z lokat. Zasady działania NBP są opisane w ustawach, ale w jaki sposób bankowość centralna pojawiła się w Polsce? Oto rys historyczny tego tematu.

Przeczytaj także: Chcesz wychować przedsiębiorcę? Wspieraj inteligencję emocjonalną

Bank Polski

Historia bankowości centralnej w Polsce obejmuje kilka istotnych etapów i zmian instytucjonalnych. Między 1828 a 1940 rokiem istniał Bank Polski. Był on pierwszą instytucją, która pełniła funkcję banku centralnego na ziemiach polskich. BP pojawił się w okresie istnienia Królestwa Polskiego pod panowaniem cara Rosji. Pełnił wówczas funkcję emisyjną (potocznie: drukowanie pieniądza), regulacyjną i fiskalną, choć w pewnym okresie utracił niektóre ze swoich uprawnień. Jego działalność przerwano w 1940 roku w związku z II wojną światową. Po II wojnie światowej utworzono Polski Bank Narodowy. Istniał on od 1945 do 1952 roku i stanowił jedno z narzędzi gospodarki planowej wprowadzonej przez władze komunistyczne. Po likwidacji PBN jego zadania przejęło Ministerstwo Finansów.

Narodowy Bank Polski

Następnym centralnym bankiem w Polsce stał się obecnie nam znany – przynajmniej z nazwy – NBP. Utworzono go w 1950 roku i od tego czasu odpowiada za utrzymanie stabilności finansowej kraju. Największe wyzwania przed NBP stanęły w nowej rzeczywistości, a więc w latach 80-tych i 90-tych, kiedy to doszło do transformacji ustrojowej w Polsce. Bank natychmiast stał się jednym z filarów reformy gospodarczej. To właśnie po 1989 roku wprowadzono m.in. walutę wolnorynkową – polskiego złotego, co określiło nową rolę i zadania banku centralnego. NBP zaczęło prowadzić politykę pieniężną zgodnie z zasadami rynkowej gospodarki.

Historia centralnej bankowości w kraju pisze się jednak na naszych oczach, bowiem na transformacji ustrojowej nie skończyły się stawiane przed nią wyzwania. Kiedy Polska przystąpiła do Unii Europejskiej w 2004 roku, NBP uzyskał status banku centralnego w pełnym zakresie zobowiązań wynikających z członkostwa w Unii. Polska do dziś nie przyjęła euro jako swojej waluty, co sprawia, że NBP pozostaje emitentem polskiego złotego.

Nie da się ukryć, że historia bankowości centralnej w Polsce jest związana z burzliwymi wydarzeniami historycznymi i zmianami politycznymi. Odzwierciedla również ewolucję gospodarki od czasów Księstwa Warszawskiego do współczesności. Wiele aspektów naszej dzisiejszej codzienności zakiełkowało w niezmiernie burzliwych okresach historii tego kraju. Być może wkrótce będziemy świadkami kolejnych zmian, ale z historii bankowości centralnej płynie jeden wniosek – nie należy się ich w żadne sposób bać.

Znajomość zagadnień ekonomicznych, w tym także tych związanych z działalnością i rolą banku centralnego pozwala podejmować decyzje dot. finansów w bardziej świadomy sposób. Doskonałą okazją do podniesienia kompetencji w tym zakresie jest m.in. Ogólnopolski Kongres Edukacji Ekonomicznej, który odbędzie się w dniach 23-24 kwietnia 2024 roku.

Więcej na temat tego wydarzenia piszemy na naszym blogu.

Główne zadania NBP

Główne zadania NBP, a także innych banków centralnych to przede wszystkim:

1. Prowadzenie polityki pieniężnej – jest to ogół działań prowadzących do stabilizowania cen (ograniczanie inflacji) przy jednoczesnym uwzględnieniu potrzeby osiągania wzrostu gospodarczego. Podstawowym narzędziem realizacji polityki pieniężnej są stopy procentowe NBP, które bezpośrednio przekładają się m.in. na wysokość rat kredytów.
2. Zapewnienie stabilności systemu finansowego – w tym obszarze działania mają na celu ograniczenie ryzyka utraty płynności finansowej banków komercyjnych czy w skrajnym przypadku – ich upadłości.
3. Działalność emisyjna – NBP jest jedynym organem mającym prawo emitować złotego, czyli walutę będącą środkiem płatniczym w Polsce.
4. Rozwój systemu płatniczego – rolą banku centralnego w Polsce jest także zapewnienie sprawnego przepływu pieniędzy; zarówno pomiędzy osobami fizycznymi, jak i firmami. W tym celu NBP prowadzi systemy informatyczne pozwalające m.in. na wymianę informacji pomiędzy bankami dot. zleconych przelewów.
5. Zarządzanie rezerwami dewizowymi – NBP gromadzi środki w walutach obcych oraz w kruszcach, w celu zwiększenia wiarygodności finansowej kraju. Rezerwy mogą być wykorzystane do wsparcia funkcjonowania systemu finansowego czy w celu stabilizowania kursu złotego do innych walut. Wg stanu na koniec 2023 roku, rezerwy dewizowe Polski miały wartość przeszło 760 miliardów złotych.
6. Obsługa bankowa budżetu państwa – NBP prowadzi rachunki bankowe na potrzeby wykonania budżetu państwa, a także dla kluczowych instytucji, takich jak ZUS. W przeciwieństwie do banków komercyjnych, w NBP nie można otworzyć rachunku bankowego dla firm czy osób fizycznych.
7. Działalność edukacyjna i informacyjna – NBP podejmuje szereg inicjatyw mających na celu upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku finansowego i pobudzanie postaw przedsiębiorczych.

Poznaj podręczniki do przedmiotu Biznes i Zarządzanie