Jak pracować z uczniem z ADHD?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD) jest rozpoznaniem medycznym i psychologicznym. Jest to zaburzenie neurorozwojowe, w wyniku którego część mózgu odpowiedzialna za hamowanie reakcji (takich jak spokojne siedzenie, czekanie na swoją kolej, panowanie nad emocjami, koncentrowanie się) rozwija się wolniej i słabiej działa. Układ pobudzenia funkcjonuje u takiej osoby silniej niż układ hamowania. Obecnie uważa się, że ADHD jest w większości przypadków uwarunkowane genetycznie. Inne przyczyny to uszkodzenia układu nerwowego powstałe w wyniku nieprawidłowości w czasie ciąży lub okresie okołoporodowym, a w pierwszych latach życia dziecka urazy czaszki, choroby mózgu, lub choroby zakaźne o ciężkim przebiegu. Czynniki społeczne np. nieprawidłowe relacje w rodzinie nie są obecnie uznawane za przyczynę powstania zaburzenia, mogą jednak znacznie nasilić jego objawy.

Jakie są objawy ADHD?

Pod pojęciem nadpobudliwości psychoruchowej rozumie się 3 grupy objawów. Należą do nich:

zaburzenia koncentracji uwagi,
impulsywność,
nadruchliwość.

Czym się charakteryzują objawy ADHD?

Zaburzenia koncentracji uwagi to krótki czas skupienia się na jednym zadaniu, trudności w koncentracji na jednym bodźcu i trudności z wyborem bodźca najważniejszego dla danej sytuacji. W szkole dziecko łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych i ma kłopoty ze skupieniem uwagi na poleceniach, co skutkuje tym, że nie może ich właściwie wykonać. Bardzo długo zabiera się do zadań związanych z wysiłkiem umysłowym, ma trudności z zorganizowaniem sobie pracy i szybko się męczy. Może występować tendencja do marzycielstwa, często też dzieci z tym zaburzeniem są określane jako „gapowate”. Nadruchliwość to nadmierna ruchliwość dziecka, która nie jest związana z wykonywaniem przez nie konkretnego zadania. Uczeń nie może usiedzieć spokojnie, wychodzi z ławki, skacze, biega, spaceruje po klasie. Może wystąpić niepokój ruchowy, który objawia się różnego rodzaju ruchami skupionymi głównie wokół własnego ciała. Mimo że dziecko jest w stanie pozostawać dość długo w jednym miejscu, macha nogami, drapie się, skubie wargi, obgryza paznokcie, kręci włosy itp. Nadmierna impulsywność oznacza, że dziecko działa pod wpływem impulsu i nie zastanawia się nad konsekwencjami swoich działań, bardzo szybko przechodząc od pomysłu do realizacji. Ma trudności z uczeniem się na podstawie wcześniejszych doświadczeń lub zasad przekazywanych przez dorosłych.

Czytaj także: WOPFU i IPET – czym są i kto powinien je przygotowywać?

Jak postępować z dzieckiem z ADHD w szkole?

Impulsywność dziecka może powodować w szkole różne problemy. Takie jak to, że nie wysłuchuje do końca poleceń, rozpoczyna zadanie, zanim dobrze zrozumie instrukcję lub ma trudności z oczekiwaniem na swoją kolej. Dzieci nadmiernie impulsywne wyrażają swoje emocje szybko i intensywniej niż jest to akceptowane przez otoczenie. Rówieśnicy w szkole łatwo mogą je prowokować lub rozzłościć, co może powodować odrzucenie przez grupę rówieśniczą. Rozpoczęcie nauki w szkole jest dla każdego dziecka nową sytuacją, do której musi się przystosować. Wymagane jest respektowanie obowiązujących zasad, przebywanie w jednym miejscu przez określony czas, zapamiętywanie poleceń nauczyciela, stosowanie się do jego instrukcji wykonywanie poleconych prac. Dla dziecka nadpobudliwego ruchowo, nadmiernie impulsywnego, z zaburzeniami uwagi jest to sytuacja szczególnie trudna. Pomoc w szkole dziecku ze zdiagnozowanym ADHD polega na zrozumieniu jego problemów, które wynikają z biologicznych deficytów, pomaganie mu poprzez dostosowanie metod i warunków nauczania do jego możliwości oraz potrzeb. Od nauczycieli wymaga to cierpliwości, konsekwencji i dużego nakładu pracy.

Zasady ogólne

ADHD to choroba, dziecko nie jest niegrzeczne, nieposłuszne lub złośliwe. Objawy nie są zależne od jego woli i nie potrafi ich kontrolować. Dlatego nie może być za nie karane.
Należy wzmacniać zachowania pożądane, chwalić ucznia za dobrze wykonane zadania i włożoną w nie pracę.
Ważne jest, aby zauważać i doceniać, kiedy dziecku udaje się powstrzymać od zachowań niepożądanych.
Nauczyciel powinien analizować zalecenia psychologa lub pedagoga, jeśli takie są.
Ważny jest kontakt z rodzicami. Wskazane jest wprowadzenie zeszytu korespondencji, gdzie wpisuje się informacje o sprawdzianach, zadane prace domowe, potrzebne materiały, itp.
Należy ustalić obowiązujące w klasie zasady, konsekwencje ich łamania oraz nagrody i wyróżnienia za stosowanie się do nich.

Zaburzenia koncentracji uwagi

Liczba bodźców rozpraszających powinna zostać ograniczona. Przedmioty mogące zakłócać uwagę dziecka powinny znajdować się z tyłu klasy.
Miejsce ucznia nadpobudliwego w klasie powinno być blisko nauczyciela i tablicy. Z dala od rozpraszających bodźców, np. od okna, za którym jest hałaśliwa ulica. W ławce dziecko powinno siedzieć ze spokojną osobą, ale nie z najlepszym przyjacielem.
Dopilnować trzeba tzw. zasady pustego biurka. Na blacie powinny znajdować się maksymalnie 2-3 rzeczy.
Zadania, które dziecko ma do wykonania powinny być skrócone o 30 – 40%, odpowiednio do możliwości koncentracji. Lepiej jest podać kilka zadań krótkich niż jedno długie. Można umożliwić wykonywanie długiego zadania we fragmentach.
Należy zadbać o to, aby lekcje były ciekawe i urozmaicone, ciekawsze od rozpraszających bodźców i własnych myśli dziecka.
Lekcje powinny być podzielone na krótkie etapy (np. przywitanie, sprawdzenie pracy domowej, nowy temat, praca w grupach itp.), o których informuje się dzieci na początku zajęć. Informacja taka może być podana w formie ustnej lub w postaci wywieszonego na ścianie planu. Dla młodszych dzieci w formie obrazkowej, a dla starszych – pisemnej.
Polecenia powinny być krótkie, jasne, treści na tablicy nie powinny być dłuższe niż 30 słów. Po podaniu polecenia całej klasie, warto je dodatkowo powtórzyć uczniowi z ADHD i upewnić się, czy zrozumiał instrukcję.
Monitoruj często pracę ucznia. Sprawdzaj co kilka minut, jak sobie radzi z wykonaniem zadania.
Rozproszoną uwagę dziecka należy często przywoływać. Można to robić w sposób werbalny np. krótkimi poleceniami lub niewerbalny, przez wskazanie na zadanie.
Na zakończenie lekcji należy się upewnić, czy dziecko skończyło pracę, którą miało wykonać. Nagrodzić lub pochwalić efekty. Warto też sprawdzić, czy dziecko ma zapisaną pracę domową oraz czy wszystko zostało spakowane i zabrane.

Inni czytali: Jak pracować z uczniem zdolnym? Jak pomóc mu w rozwoju?

Jak sobie radzić z nadruchliwością?

Ponieważ nadruchliwość jest objawem nie można go opanować siłą woli lub dobrym wychowaniem. Należy pozwolić dziecku z tym zaburzeniem, aby było bardziej ruchliwe od rówieśników (np. może wiercić się w ławce, machać nogą). Nie należy zwracać uwagi, dopóki nie przeszkadza to w pracy innym uczniom.
Zwiększonej aktywności dziecka można nadać cel poprzez angażowanie go w różne zadania. Można poprosić, aby starło tablicę, podlało kwiatki, zebrało prace.
Należy wyznaczyć zasady, gdzie i kiedy można wstać, chodzić czy bawić się jakimś przedmiotem.
Można robić krótkie przerwy na ruch w trakcie lekcji.

Nadmierna impulsywność

Jeśli zapytamy dziecko nadmiernie impulsywne o reguły zachowania w szkole to okaże się, że zna ich bardzo wiele. Jednak w konkretnej sytuacji, to samo dziecko, będzie miało trudności z ich zastosowaniem, ponieważ działa szybko, impulsywnie i o nich nie pamięta. Jeśli takie zachowania nie zaburzają prowadzenia lekcji, może je zignorować.
Dzieci z ADHD dobrze panują nad swoją impulsywnością, jeśli odpowiednio często przypomina im się o obowiązujących zasadach. Można to robić w formie słownej, obrazkowej lub dźwiękowej.
Osoby z ADHD mają problem z wybraniem spośród wielu bodźców jednego najważniejszego. Polecenia, wydawane wszystkim uczniom w klasie na sali gimnastycznej czy na wycieczce, warto powtórzyć takiemu dziecku i sprawdzić czy je dobrze zrozumiało.
Polecenia wydawane dziecku powinny dotyczyć tego, co ma zrobić zamiast tego, czego ma nie robić.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej to zaburzenie przewlekłe mogące w znaczący sposób wpłynąć na dalsze losy dziecka. Stałe i konsekwentne wsparcie terapeutyczne nie sprawi, co prawda, że objawy znikną. Jednak znacznie poprawi funkcjonowanie dziecka i będzie zapobiegać rozwojowi nowych powikłań – zaburzeniom zachowania, zaburzeniom opozycyjno–buntowniczym czy depresyjnym. Autor: Maria Kulpa, Psycholog Zapisz się na nasz newsletter bloga „Temat: Edukacja” >> ZAPISUJĘ SIĘ