Autoagresja to dobrowolne zachowania człowieka mające na celu wyrządzenie sobie psychicznej lub fizycznej krzywdy. Dotyczy zarówno osób dorosłych, jak i dzieci, może występować w wielu formach. Poza tymi najbardziej oczywistymi, jak samookaleczenia i samouszkodzenia, należą do nich także zaburzenia odżywiania. Najczęściej występujące rodzaje tych zaburzeń to anoreksja i bulimia. Chcesz wiedzieć, jak rozmawiać z dzieckiem o zaburzeniach odżywiania? Anoreksja to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się drastycznym ograniczeniem ilości przyjmowanych pokarmów (obsesyjnym odchudzaniem się), które prowadzi do znacznej niedowagi, niedożywienia i postępującego wyniszczenia organizmu. Bulimia to także zaburzenie o podłożu psychicznym, polega na występowaniu epizodów nadmiernego objadania się, a następnie prób pozbycia się go przez prowokowanie wymiotów lub zażywanie środków przeczyszczających.
Brak apetytu u dzieci i nastolatków. Z czego może wynikać?
Zaburzenia odżywiania kojarzą się zazwyczaj z problemem akceptacji siebie i podążaniem za trendem szczupłego ciała. W wielu przypadkach tak rzeczywiście jest, jednak mechanizm powstawania tych zaburzeń jest bardziej złożony. Są one tylko zewnętrznym objawem tego, co dzieje się w psychice dziecka i z czym nie może sobie inaczej samo poradzić. Mogą także wynikać z problemów gastrologicznych lub endokrynologicznych, ale w poniższym tekście skupiamy się na podłożu psychicznym problemów z apetytem u dzieci i nastolatków.
Przyczyny zaburzeń odżywiania u dzieci
Nie ma jednej przyczyny występowania zaburzeń odżywiania, zwykle mają one charakter złożony.
Do ich wystąpienia mogą przyczynić się:
- przeżyte traumatyczne zdarzenia, w tym molestowanie lub wykorzystanie seksualne, przemoc fizyczna i psychiczna, zaniedbanie emocjonalne;
- zaburzone relacje rodzinne, nieadekwatne, wysokie wymagania ze strony najbliższych, nadopiekuńczość, nadmierna kontrola;
- konflikty między rodzicami;
- problemy w relacjach z rówieśnikami;
- lęk przed dorastaniem i brak akceptacji dla zachodzących w ciele zmian;
- krytyka osób z otoczenia dotycząca figury dziecka;
- społeczny kult szczupłej sylwetki i presja otoczenia dotycząca wysokich standardów wyglądu ciała;
- perfekcjonizm.
Niskie poczucie wartości powodem zaburzeń odżywiania u nastolatków?
Dziecko cierpiące na zaburzenia odżywiania to dziecko nieszczęśliwe. Samotne i zagubione, może mieć niskie poczucie własnej wartości, czuć się nieważne i przez nikogo nierozumiane. Często nadmiernie podporządkowane, nie posiada umiejętności odmawiania i chronienia swoich granic. W zaburzeniach odżywiania nie ma zazwyczaj wyraźnego początku choroby. Objawy pojawiają się stopniowo i są trudne do wychwycenia, ponieważ dziecko często stara się je maskować. Rodzice znając swoje dziecko i będąc z nim na co dzień, mogą najwcześniej zauważyć nienaturalne i niepokojące zachowania.
Sygnały świadczące o początkach zaburzeń odżywiania
Należą do nich:
- odchudzanie się i stosowanie coraz większych ograniczeń żywieniowych, mimo widocznych efektów diety;
- nadmierne zwiększanie aktywności fizycznej;
- unikanie wspólnych posiłków – dziecko mówi, że już jadło lub zje w swoim pokoju, ukrywa lub wyrzuca jedzenie;
- szybka utrata wagi bez wyraźnych dolegliwości;
- epizody objadania się bez wyraźnego powodu;
- częste chodzenie do łazienki i spędzanie tam długiego czasu, zwłaszcza po obfitym posiłku;
- psujące się zęby i charakterystyczne ranki na palcach i grzbietach dłoni (efekt prowokowania wymiotów);
- używanie środków dietetycznych i przeczyszczających;
- izolacja społeczna u dziecka, do tej pory aktywnego i towarzyskiego;
- drażliwość i unikanie tematów dotyczących wagi i jedzenia;
- noszenie ubrań maskujących sylwetkę.
W przypadku zaobserwowania takich zachowań, konieczna będzie szczera rozmowa z dzieckiem. Może ona być trudna dla obu stron, ponieważ dziecko zazwyczaj wstydzi się swojego problemu, a rodzic może bać się złości, odrzucenia i utraty zaufania. Jednak, jeśli dorosły okaże troskę, będzie opanowany i życzliwy, to jest duża szansa, że dziecko poczuje wsparcie i będzie w stanie przyjąć pomoc.
Jak rozmawiać z dzieckiem o zaburzeniach odżywiania?
- Zasięgnij rzetelnej wiedzy na temat problemu, pamiętając jednak o tym, że właściwą diagnozę może postawić jedynie specjalista.
- Spokojnie zapytaj, kiedy dziecko będzie miało czas na rozmowę, nie naciskaj na spotkanie. Nie podejmuj rozmowy podczas posiłku, bo to trudny moment dla dziecka, postaraj się, aby czuło się bezpiecznie.
- Szczerze, otwarcie i w prosty sposób powiedz o tym, co cię niepokoi, staraj się nazywać swoje emocje (np. powiedz martwię się o ciebie).
- Nie używaj sformułowań nakazujących typu: „Musisz więcej jeść”. Zamiast tego powiedz: „Zauważyłem, że ostatnio jesz mniej. Martwię się o ciebie, bo wydaje mi się, że nie jesteś szczęśliwa/y. Chciałbym zapytać co się dzieje”. Postaraj się, aby zaczynać zdania od „ja”, zamiast od „ty”. Zrozumienie jest najważniejsze
- Okaż dziecku zrozumienie. Skoncentruj się na tym, jak się czuje, nie oceniaj i nie wpędzaj w poczucie winy.
- Nie komentuj wyglądu dziecka, nawet w formie komplementu i nie porównuj go do innych.
- Jeśli dziecko mówi o swoich kompleksach – nie lekceważ ich, nawet jeśli nie widzisz ich powodu. Postaraj się zdobyć na ten temat więcej informacji, Dopytaj, dlaczego dziecko negatywnie wyraża się o swoim wyglądzie. Zachęcaj do szczerego wyrażania uczuć.
- Nie okazuj niezadowolenia lub zawodu, jeśli dziecko jest skryte i nie otworzy się od razu. Może być przytłoczone swoją sytuacją, wstydzić się i bać tej rozmowy. W żadnym wypadku nie wymuszaj szczerości, nie krzycz na dziecko, nie strasz go.
Moje dziecko się głodzi lub nadmiernie objada. Co robić, a raczej czego nie robić?
Dla rodzica, który dowiaduje się, że jego dziecko się głodzi, to zwykle ogromny cios. Ponieważ potrzeba karmienia potomstwa jest jednym z najsilniejszych instynktów, pierwszym odruchem jest zmuszenie dziecka do jedzenia za wszelką cenę. Ciągłe perswazje, zaostrzona dyscyplina i pilnowanie przy posiłkach mogą jednak tylko pogłębić problem i zniszczyć, czasami i tak nie najlepsze, relacje z dzieckiem. Zaburzenia odżywiania bardzo rzadko mijają samoistnie, bez specjalistycznego wsparcia. Długo się rozwijają, a im dłużej trwają, tym bardziej sztywne stają się zachowania dziecka i tym bardziej jego organizm przyzwyczaja się do nowej rutyny i ograniczonej diety. Im szybciej zostanie podjęte leczenie, tym większe są szanse na wyjście z choroby, dlatego tak ważna jest szybka reakcja rodziców, wczesna diagnoza i interwencja specjalistów.
Co zrobić, kiedy podejrzewamy zaburzenia odżywiania u dzieci?
- Przede wszystkim skup się na działaniu. Nie jest to czas na obwinianie się i pytania „dlaczego”, bo wywoła to tylko większą frustrację i bezradność.
- Zacznij od wizyty u lekarza pediatry, który zleci odpowiednie badania i oceni stan zdrowia oraz masę ciała dziecka. Na tej podstawie zadecyduje o konieczności konsultacji u psychiatry dziecięcego.
- Jeśli lekarz nie wyda takiego skierowania, a rodzic w dalszym ciągu ma wątpliwości, powinien zapisać dziecko do psychologa lub psychiatry, który specjalizuje się w pracy z dziećmi z zaburzeniami odżywiania.
- W przypadku zdiagnozowania u dziecka zaburzeń odżywiania konieczne będzie leczenie, wsparcie dietetyka oraz psychoterapia. Doświadczony psychoterapeuta pomoże dziecku odzyskać i zaakceptować realny obraz swojego ciała, wyrażać emocje, odbudować poczucie własnej wartości i być asertywnym. Poprawi komunikację z bliskimi i rówieśnikami.
- W leczeniu zaburzeń odżywiania ważne jest, aby cała rodzina rozumiała sytuację i otrzymała odpowiednie wsparcie. Poproś terapeutę zajmującego się twoim dzieckiem o poradę, co możesz zrobić i jak po`móc dziecku, a także sobie w walce z chorobą.
Inne rodzaje zaburzeń odżywiania
Najbardziej powszechnymi zaburzeniami odżywiania są anoreksja i bulimia. Jednak czasem mamy do czynienia z innym rodzajem tego zaburzenia. Zaliczamy do nich:
- Zaburzenie z napadami objadania się (ang. Binge-Eating Disorder, BED) – cechuje się powracającymi sytuacjami napadowego objadania się (w czasie którego osoba spożywa obiektywnie duże ilości jedzenia). Zazwyczaj osoby cierpiące na to zaburzenie mają tendencje do przejadania się i przybierania na wadze.
- Zaburzenie polegające na ograniczeniu lub unikaniu pokarmów (ang. Avoidant/Restrictive Food Disorder, ARFID). Cechuje się brakiem zainteresowania jedzeniem (pomijanie posiłków, mała ilość jedzenia), wrażliwością sensoryczną (np. unikanie owoców i warzyw) oraz lękiem przed wystąpieniem nieprzewidzianych konsekwencji (takich jak dławienie, krztuszenie, wymiotowanie). Do grupy pacjentów szczególnie narażonych na wystąpienie tego zaburzenia należą:
- osoby zmagające się z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, a także z ADHD lub zaburzeniami intelektualnymi;
- dzieci, które są charakteryzowane często jako “niejadki”, gdyż wykluczają z diety bardzo dużo produktów z różnych grup, nie zmieniają swoich nawyków żywieniowych przez długi czas;
- osoby cierpiące na zaburzenia lękowe, m. in. neofobię żywieniową lub emetofobię (lęk przed wymiotowaniem lub przebywaniem w pobliżu osób wymiotujących).
Czytaj także: Jak rozpoznać depresję u nastolatka? Czy to bunt?
Nietypowe zaburzenia odżywiania
- Zespół Pica – jest to celowe spożywanie substancji niestanowiących produktów żywnościowych, pomimo świadomości, że nie są one jadalne. Najczęściej pojawiającymi się formami łaknienia spaczonego (Pica) są:
- geofagia – spożywanie brudu lub ziemi,
- amylofagia – spożywanie surowej skrobi,
- ryzofagia –spożywanie surowego ryżu,
- trichofagia – spożywanie włosów lub wełny,
- ksylofagia – spożywanie drewna i powstałego z niego papieru,
- pagofagia – spożywanie lodu,
- koniofagia – spożywanie kurzu.
Rozpoczęciem leczenia zespołu Pica może być leczenie powikłań, które pojawiły się po spożyciu powyższych substancji. Następnie powinna nastąpić szeroka ocena, czy u chorego nie występują zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, schizofrenia lub inne zaburzenia psychiczne, które mogłyby wpływać na pojawienie się spaczonego łaknienia. Gdy zostanie stwierdzona jakaś nieprawidłowość, koniecznie muszą zostać włączone terapia oraz leki.
- Zaburzenie przeżuwania cechuje się mimowolnym cofaniem się do jamy ustnej połkniętych wcześniej pokarmów. Zalicza się do czynnościowych zaburzeń funkcji przewodu pokarmowego. Niestety nie udało się na ten moment ustalić, jakie są przyczyny tego zaburzenia. Dotychczas pojawiło się kilka hipotez.
- Nieokreślone zaburzenia odżywiania, w których wyróżniamy:
- ortoreksję, czyli niezwykle rygorystyczne ograniczenia żywieniowe, które powodują niedobory składników odżywczych, spadek masy ciała i niedożywienie, a w skrajnych przypadkach także śmierć;
- selektywne zaburzenie odżywiania (ang. Selective Eating Disorder, SED) – cechuje się ono niechęcią do niektórych rodzajów pokarmów. Ma ono zwykle początek jeszcze w dzieciństwie, szczególnie w okresie, gdy do diety młodego człowieka wprowadza się nowe produkty. Co ważne, niechęć ma wyłącznie podłoże psychiczne i wiąże się z irracjonalnym lękiem. W najostrzejszych przypadkach może nawet dojść do ataków paniki na sam widok niechcianej potrawy – w ortoreksji, która jest porównywana do takiego zaburzenia, takie zjawisko nie występuje;
- syndrom nocnego jedzenia (and. Night Eating Syndrome, NES), który cechuje się niekontrolowanym podjadaniem w ciągu nocy i wiąże się z zaburzeniami nastroju oraz snu. Podobnie jak ortoreksja, syndrom nocnego jedzenia jeszcze nie doczekał się oficjalnego zakwalifikowania do zaburzeń jedzenia, spełnia jednak podstawowe kryteria niespecyficznych zaburzeń odżywiania oraz dotyczy znacznej liczby osób. Może występować samodzielnie lub towarzyszyć otyłości czy depresji.
Pamiętaj, zaburzenia odżywiania u dzieci mogą skończyć się śmiercią
Jeśli podejrzewasz zaburzenia odżywania u swojego dziecka, reaguj jak najszybciej. Bardzo możliwe, że będzie konieczne wsparcie specjalistów, ponieważ nieleczone zaburzenia odżywania mogą doprowadzić do znacznego uszczerbku na zdrowiu, a w skrajnych przypadkach do śmierci. Trzeba także pamiętać, że zaburzenia odżywiania mogą się wiązać z innymi zaburzeniami na tle psychicznym.
Zapisz się na nasz newsletter i bądź na bieżąco ze wszystkimi treściami na blogu „Temat: Edukacja” >> ZAPISUJĘ SIĘ
