Przemijanie, śmierć, żałoba to jedne z najtrudniejszych, ale nieodłączne i nieuniknione elementy życia zarówno dorosłych, jak i dzieci. Boimy się ich i nie chcemy o nich myśleć, bo wiążą się z przykrymi emocjami i odczuciami – ze smutkiem, bezradnością, lękiem o siebie lub o swoich bliskich, lękiem przed czymś czego nie znamy, ze świadomością kruchości ludzkiego życia. Zastanawiasz się, jak rozmawiać z dziećmi o śmierci? Przeczytaj poniższy artykuł.
Jak rozmawiać z dziećmi o śmierci?
Rozmowy z dziećmi o śmierci to jedne z tych, których chcielibyśmy uniknąć. Nie wiemy, jak zacząć. Boimy się, że wystraszymy dziecko, obawiamy się pytań, na które sami nie znamy odpowiedzi. Jednak prędzej czy później doświadczenie śmierci będzie miało udział w życiu naszego dziecka. Nie jesteśmy w stanie uchronić go przed tym, ale możemy „oswoić” z tematem i odpowiednio przygotować na trudne sytuacje.
Okazji do rozmowy z dzieckiem o przemijaniu i śmierci jest w naszym codziennym życiu wiele. Śmierć kogoś znajomego, śmierć ulubionego zwierzątka, wizyta na cmentarzu – to sytuacje, kiedy w naturalny sposób można poruszyć trudny temat. Młodsze dzieci możemy zapoznawać z pojęciem śmierci poprzez rozmowy o naturalnych cyklach w przyrodzie, posługując się przykładami ze świata roślin i zwierząt – pokazując kolejne etapy życia, rozwoju, starzenia się i umierania.
Czasami dziecko samo, kierowane ciekawością, zadaje pytanie na temat śmierci w sytuacji neutralnej, bo gdzieś o tym usłyszało i po prostu potrzebuje dopytać. Takich pytań nie należy zbywać czy bagatelizować – w ten sposób stworzymy „temat tabu”. Dziecko, które nie dostało odpowiedzi od rodziców, może zacząć szukać informacji na własną rękę i trafić na nieodpowiednie treści, mogące wywołać niepotrzebne lęki.
Jak zatem rozmawiać ze swoim dzieckiem na tak trudny temat?
Uwzględnij wiek i co za tym idzie sposób pojmowania przez dziecko śmierci.
Dla dziecka w wieku 3-5 lat śmierć wiąże się ze smutkiem, ale jest zjawiskiem chwilowym, odwracalnym, czymś w rodzaju snu. Nie wie jeszcze, czym jest przemijanie i nie rozumie pojęcia czasu. 6- 8 latek zaczyna zdawać sobie sprawę z ostateczności śmierci. Staje się ona faktem nieodwracalnym, dostrzega, że wszyscy są śmiertelni, a nie tylko osoby starsze. Stopniowo zaczyna interesować się tym, co dzieje się po pogrzebie i może przeżywać obawy o życie swoje i bliskich.
Czytaj także: Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie?
Około 9 roku życia. pojawia się próba zrozumienia śmierci. Natomiast dziecko powyżej 10 lat dokładnie, wie czym jest śmierć i stopniowo zaczyna pojmować ją jako fakt naturalny, nieodwracalny i nie do uniknięcia.
Mów w prosty sposób.
W rozmowie używaj prostych i rzeczowych słów dostosowanych do wieku dziecka. Formułuj proste wyjaśnienia podawanych faktów. Tłumacząc małemu dziecku czym jest śmierć i dlaczego jest nieodwracalna, możesz powiedzieć, że śmierć to brak oznak życia, że ciało tej osoby nie działa i nic nie czuje, jej serce nie bije. Na pytanie co się dzieje potem z ciałem można powiedzieć, że jest ono wkładane do specjalnej skrzyni – trumny – i potem umieszczane w grobie na cmentarzu. Ten grób później odwiedzamy, przynosimy kwiaty i znicze, i w ten sposób pamiętamy o zmarłej osobie. Unikaj trudnych patetycznych sformułowań, abstrakcyjnych pojęć i przenośni. Jeśli mówisz o śmierci bliskiej lub znajomej osoby nie używaj określeń typu „udał się na wieczny spoczynek” lub „zapadł w sen”. Takie sformułowanie zrozumiane przez dziecko dosłownie może wywołać u niego lęk przed pójściem spać. Nie trzeba bać się takich słów jak śmierć czy umieranie, bo to właśnie one najlepiej opisują to co się wydarzyło.
Bądź z dzieckiem szczery.
Mów prawdę, słowami dostosowanymi do indywidualnego etapu rozwojowego swojego dziecka. Jeśli zadaje trudne pytania, odpowiedz prosto, tak jak potrafisz. Powiedz dziecku to co jest zgodne z twoim światopoglądem i w co wierzysz. Jeśli sam nie znasz odpowiedzi na jakieś pytanie, po prostu powiedz, że nie wiesz. Dziecko może zapytać, czy ono też umrze, czy mama lub tata umrze, powiedz, że tak, że każdy kiedyś umrze. Nie mów, że umierają tylko ludzie starzy, bo kiedy dziecko odkryje, że tak nie jest, może stracić do Ciebie zaufanie. Zamiast tego powiedz, że spodziewasz się, że będziemy żyć jeszcze bardzo długo, opowiedz o etapach życia, które dziecko ma jeszcze przed sobą.
Powiedz dziecku tyle, ile w danej chwili potrzebuje usłyszeć.
Poruszaj w rozmowie tylko takie kwestie, na które dziecko jest gotowe. Nie opowiadaj szczegółowo o czyjejś chorobie lub śmierci. Powiedz tylko tyle, ile jest konieczne i ile dziecko chce usłyszeć. Zazwyczaj samo pokaże ci, ile potrzebuje się dowiedzieć. Wystarczy, że będziesz uważnie słuchać i obserwować je w trakcie rozmowy. Dziecko, zwłaszcza w młodszym wieku, zwykle zadowala się krótkimi, prostymi informacjami lub wyjaśnieniami. Jeśli będzie chciało dowiedzieć się więcej, na pewno zada konkretne pytanie.
Może Cię zainteresować: Jak chronić dziecko przed dezinformacją?
Kiedy odchodzi bliska osoba
Nie odkładaj rozmowy o nieuleczalnej chorobie lub zbliżającej się śmierci bliskiej dziecku osoby. Ono i tak wyczuje panujące emocje, smutną napiętą atmosferę, zobaczy rozpacz lub łzy. Jeśli nikt z dorosłych nie powie mu, co się dzieje, może poczuć się odrzucone, stracić poczucie zaufania i bezpieczeństwa, doświadczyć niepewności i lęku. Natomiast otwarta i szczera rozmowa na ten temat będzie prowadziła do zrozumienia sytuacji, a w przyszłości do lepszego poradzenia sobie z żałobą. Rozmawiając z dzieckiem o śmierci bliskiej osoby obserwuj jego reakcje i emocje. Nie zaprzeczaj im, nie odwracaj uwagi dziecka od tego, co przeżywa. Zaakceptuj to, co dziecko czuje. Pomóż nazwać przeżywane uczucia i zapewnij, że są one zupełnie naturalne.
Czytaj także: Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie?
Nie ukrywaj własnych emocji, własnego żalu czy łez, ale zadbaj o to, aby nie okazywać ich przy dziecku w sposób ekstremalny. Zdarza się, że dzieci przypisują sobie winę za śmierć bliskiej osoby. Jeśli twoje dziecko o tym mówi albo podejrzewasz, że tak myśli powiedz o przyczynie śmierci i zapewnij, że ono nie ponosi żadnej odpowiedzialności.
Wspieraj dziecko również w okresie żałoby
Warto ten trudny czas przeżywać wspólnie. Wysłuchać, pozwolić na smutek i łzy, bo to naturalna reakcja na tak trudną sytuację. Pamiętaj, że nie ma jednego uniwersalnego sposobu na przeżywanie żałoby. Każdy, niezależnie od wieku, robi to na swój sposób. Ponadto dziecko ma prawo być nadal dzieckiem. Jeśli będzie się bawić, biegać, śmiać, nie oznacza to, że nie przeżywa straty, nie tęskni, nie odczuwa braku. Naucz dziecko jak pielęgnować pamięć o zmarłym i nie bój się wspomnień. Nasze myśli, nasza pamięć to przecież miejsce, w którym bliska osoba może zostać z nami na zawsze.
Zobacz także: Jak wspierać zdenerwowane dziecko?
Zapisz się na nasz newsletter i bądź na bieżąco.
