Czy powinniśmy rozmawiać z dziećmi o wojnie? Wojnie, która wiąże się z ogromną krzywdą wyrządzaną człowiekowi przez drugiego człowieka, z zabijaniem, lękiem o życie własne i naszych bliskich? Co odpowiedzieć, kiedy dziecko pyta, dlaczego tak się dzieje? Dlaczego ludzie się zabijają? Czy my jesteśmy bezpieczni? Straszna rzeczywistość ostatnich dni, która wstrząsnęła ludźmi w Polsce i na całym świecie spowodowała, że te i inne trudne pytania stanęły nagle przed wieloma rodzicami.
Rozmowy z dziećmi na temat obecnej sytuacji są nieuniknione…
Wojna to już nie historia, którą dzieci poznają z książek. To tragiczna, brutalna teraźniejszość sąsiadującego z nami kraju. To również nasz strach i pytanie, co będzie dalej? Dzieci chłoną nasze emocje, wyczuwają atmosferę pełną lęku i zdenerwowania. Czują, że dzieje się coś złego. Unikanie rozmowy może spowodować, że dziecko pomyśli, że prawda jest zbyt przerażająca, aby o niej mówić. Spotęguje to jego negatywne emocje, przerażenie, a o wojnie i tak się dowie. W szkole, w przedszkolu, w mediach, na pewno usłyszy o strasznych wydarzeniach. O tym, że płoną domy, giną ludzie, spadają bomby. Jednak samo tego nie zrozumie…
Czytaj także: Jak rozmawiać z dziećmi o śmierci?
Porozmawiajmy z dzieckiem osobiście zanim zrobi to ktoś inny
Jeżeli to my będziemy pierwszym źródłem takich informacji to mamy wpływ na to, jakie to będą informacje i w jaki sposób zostaną przekazane. Mamy też możliwość zobaczyć, jaka będzie reakcja dziecka. Jeśli widzimy niepokój, możemy od razu zareagować i dziecko nie będzie pozostawione samo ze swoimi emocjami. Z rozmową na temat wojny lepiej nie czekać aż dziecko zapyta samo. Dzieci, szczególnie te młodsze, często nie potrafią właściwie interpretować docierających do nich informacji i nazwać tego, co czują. Nie zadają precyzyjnie ujętych w słowa pytań. Czasami po prostu nie dysponują odpowiednimi pojęciami czy terminami, lub nie wiedzą jak ich użyć. Zdarza się, że nawet starsze dzieci nie mówią o swoich emocjach, bo nie potrafią dokładnie określić tego, co odczuwają.
Jak przygotować się do rozmowy z dzieckiem?
Przede wszystkim postarajmy się wyciszyć własne emocje. Dla dzieci ważne jest to, jak się zachowujemy. Widząc nasz strach czy zdenerwowanie, mogą odczuwać niepotrzebne zagrożenie. Nie nastawiajmy się też, że będzie to jedna rozmowa w typie długiej przemowy, która wyczerpie i zamknie temat. Zamiast tego rozmawiajmy z dzieckiem zawsze, kiedy pojawia się taka potrzeba. Dzieci potrafią wiele razy wracać do tego samego tematu. Odpowiadajmy wtedy cierpliwie, dopóki dziecko nie poczuje się pewne usłyszanych odpowiedzi. Obserwujmy też stan i reakcje dziecka i nie przytłaczajmy go nadmiarem niepotrzebnych informacji, jeśli widzimy, że jest spokojne i niezainteresowane tematem. Podstawą rozmowy jest mówienie dziecku prawdy. Nie kłamiemy, nie udajemy, że nic się nie dzieje. Nie obiecujemy tego, czego sami nie jesteśmy pewni. Jednocześnie należy pamiętać, że wszystkie informacje przekazujemy w sposób bardzo delikatny i ostrożny. Tak, aby dziecka niepotrzebnie nie wystraszyć. Nie wybiegamy za bardzo w przyszłość i nie tworzymy scenariuszy, ani bardzo pozytywnych, ani tym bardziej katastroficznych. Na pytanie czy będzie w Polsce wojna – nie musimy odpowiadać ani tak, ani nie. Możemy powiedzieć, że w tej chwili wojna jest w Ukrainie, a Polska wraz z innymi krajami podejmują starania, aby ją zakończyć. W zależności od wieku i możliwości rozumienia sytuacji przez dziecko, możemy mu opowiedzieć, jak doszło do inwazji, co mogą teraz zrobić inne państwa, które są temu przeciwne, opowiedzieć o NATO. Taka wiedza pomoże dziecku zbudować poczucie bezpieczeństwa. Informacje przekazujemy w sposób odpowiedni do wieku dziecka, ale też do jego konkretnych potrzeb, wrażliwości i poziomu rozwoju. Bazujemy na faktach, które dziecko jest w stanie zrozumieć i mówimy tylko o tym, co uznamy za konieczne. Dzieci nie muszą wiedzieć wszystkiego tego, o czym wiedzą dorośli, bo po prostu mogą sobie z tym nie poradzić.
Może Cię zainteresować: Zapoznaj uczniów z kulturą ukraińską
Zastanówmy się, jakie informacje są najważniejsze i ile z nich należy przekazać dziecku
Dzieci powinny się dowiedzieć, że trwa wojna, ale zadbajmy o to, aby nie stykały się z tymi najbardziej koszmarnymi aspektami. Musimy kontrolować dostęp do treści, które są przekazywane przez media. Nie włączajmy przy dziecku kanałów informacyjnych w telewizji, w których pokazywane są coraz bardziej brutalne sceny. Dzieci mogą nie rozumieć przekazywanych słowami treści, ale zapamiętają widziany na ekranie obraz. Sceny, które pokazują śmierć i epatują zagrożeniem mogą być dla dziecka bardzo traumatycznym doświadczeniem. Pozwalajmy i zachęcajmy, by dzieci mówiły o swoich uczuciach. Pytajmy o to, co czują, myślą, czym się martwią i odzwierciedlajmy ich emocje. Kiedy dziecko mówi, że się boi lub czuje złość możemy powiedzieć „ To normalne, że czujemy strach mówiąc o wojnie. Ja również odczuwam zdenerwowanie”. Aby podnieść u dziecka poczucie bezpieczeństwa, warto pokazać mu, że wobec zła nie jesteśmy zupełnie bezradni. Możemy porozmawiać z dzieckiem o tym, że do Polski przyjedzie wielu uchodźców z kraju, w którym jest teraz wojna i będziemy mogli im pomóc. Angażujmy się sami i w naturalny sposób angażujmy też dzieci. To, że możemy coś zrobić – choćby to było coś symbolicznego – daje ulgę. Działanie pozwala nam poczuć, że chociażby w maleńkiej skali, ale mamy jakąś moc sprawczą, że możemy coś w tej rzeczywistości chociaż trochę poprawić. Pomoże to zmniejszyć niepokój i wyciszyć emocje, nie tylko u naszego podopiecznego, lecz także u nas samych.
